Gà lôi trắng (bạch trĩ - chim trống) và gà lôi nâu (chim mái) ở Việt Nam năm 2025

Nhìn qua ảnh, thì ta thấy gà lôi trắng rất giống với "bạch trĩ". Mà "bạch trĩ" thì được nhiều sách cổ ghi - gắn bó với vùng người Giao Chỉ của chúng ta và vùng người Oa (Nhật Bản hiện nay). Câu chuyện gắn với người Giao Chỉ được xem là từ thời cổ đại nhà Chu bên Trung Quốc.

Đầu tiên, ta xem gà lôi trắng (trống) và gà lôi nâu (mái) ở Thảo cầm viên Sài Gòn.

Sách cổ, thú vị cũng ghi có trĩ màu trắng và trĩ màu tối (đen, nâu). Như vậy, có thể phỏng đoán: khi dâng chim trĩ, người ta dâng cả đôi gồm trống và mái.

Sau đó cập nhật các thông tin khoa học và thông tin pháp luật về gà lôi.

Vùng đất Giao Chỉ ở giai đoạn thú vị cuối tk II - tk III: sách "Giao Châu kí" của Lưu Hân Kì được xem là sách giả, và lưu ý

Chúng ta cần đọc kĩ lưỡng lại hai bài học thuật đã phát biểu từ đầu và giữa thập niên 1960 của hai vị tiền bối khả kính: Trương Tú Dân (Trung Quốc, ở đây) và Trần Văn Giáp (Việt Nam, ở đây).

Hai cụ đều bày tỏ sự nghi ngờ lớn cho cuốn "Giao Châu kí" được xem là do Lưu Hân Kì (người thời Tấn) viết. "Giao Châu kí" được Lưu Hân Kì viết vào thời Tấn, nhưng kể nhiều chuyện về Giao Châu - Giao Chỉ thời thuộc Ngô và thuộc Ngụy, tức là các chuyện của thế kỉ thứ III.

Dù thế nào thì Lưu Hân Kì cũng là người đời sau, viết các chuyện kể (di ngôn, di thư, lời đồn đại,...) về Giao Châu - Giao Chỉ trước đó nhiều thập niên. Đây là giả định Lưu Hân Kì đúng là người thời Tấn. 

Lưu Hân Kì không phải quan chức được cử xuống Giao Châu - Giao Chỉ. Lưu Hân Kì là ai, thì hiện nay chúng ta đều chưa rõ.

1. Hai vị tiền bối Trương Tú Dân và Trần Văn Giáp, ở thập niên 1960 thì cơ bản rất thận trọng với "Giao Châu kí".

2. Tuy nhiên, cần lưu ý quan trọng: Trương Tú Dân chỉ nói rằng "Giao Châu kí" bản ghi danh là thuộc bộ sách lớn "Vĩnh Lạc đại điển" (thời Minh) mới là sách giả.

Trương Tú Dân sợ rằng: sách giả nhưng lại tìm cách len chân để có được vị trí trong "Vĩnh Lạc đại điển" sẽ hóa sách thật ! Đồ giả nhưng tìm cách tuốt thành đồ thật !

Sợ điều đó sẽ xảy ra, nên Trương Tú Dân viết bài cảnh báo từ cuối thập niên 1940, rồi cho đăng chính thức từ đầu thập niên 1960.

Bài của Trương Tú Dân (năm 1962)

Vùng đất Giao Chỉ ở giai đoạn thú vị cuối tk II - tk III: một bản sách "Giao Châu kí" của Lưu Hân Kì bị phát giác là ngụy thư (sách giả)

Tên đúng của bài là: Sách "Vĩnh Lạc đại điển bản Giao Châu ký" mới bị phát hiện là một ngụy thư (sách giả tạo). 

Phải hiểu đúng tên bài như vậy, để biết là có 1 bản sách như vậy là ngụy thư thôi. Còn tổng thể cái gọi là "Giao Châu kí" của tác giả Lưu Hân Kì người thời Tấn thì không đơn giản như vậy !

Cố tình chen chân vào bộ "Vĩnh Lạc đại điển", nhưng cuối cùng vẫn bị lật tẩy là sách giả !

Đây là bài của nhà thư mục học Trần Văn Giáp, đã đăng năm 1966 trên tạp chí Nghiên cứu Lịch sử. Đại khái là bài viết cách nay tới tận khoảng 60 năm rồi !

Trần Văn Giáp dựa theo phân tích của nhà thư mục học người Trung Quốc là Trương Tú Dân - một bài viết đăng trên tạp chí ở Trung Quốc trước đó một thời gian. 

Bây giờ đăng lại toàn văn bài viết.

Trần Văn Giáp trong tư cách nhà thư mục học (tập hợp của Kể Sử Làng)

Chép lại tư liệu mà trang Kể Sử Làng đưa lên.

Vùng đất Giao Chỉ ở giai đoạn thú vị cuối tk II - tk III: nguồn gốc "Từ Liêm" và "sông Từ Liêm"

Ở giai đoạn thú vị cuối thể kỉ II - thế kỉ III này, vùng đất Giao Chỉ được văn nhân người Hán (thời Đông Hán, Ngô, Ngụy, Tấn) ghi chép, tuy không liền mạch, nhưng có nhiều thông tin thú vị.

Ví dụ về tên gọi "Từ Liêm" và "sông Từ Liêm" thì có thể thấy được ghi chép trong sách Giao Châu kí của Lưu Hân Kỳ (được xem là người thời Tấn). Hiện chúng ta chưa rõ hành trạng của Lưu Hân Kỳ, chỉ biết thông tin đại khái là ông là người thời Tấn mà thôi.

Vùng đất Giao Chỉ ở giai đoạn thú vị cuối tk II - tk III: cuối thời thuộc Hán, rồi Tam Quốc (thuộc vào Ngô), Tấn (có xen chút thuộc Ngụy)

Cuối thời Hán, tức muộn hơn thời của Hai Bà Trưng (Trưng Nữ vương, 40-43) một thời gian, có nhân vật Sĩ Nhiếp (137-226) sau này được người trong nước tôn làm Sĩ Vương, rồi Nam Giao học tổ.  

Các nội dung dưới đây, tôi đã viết tản mát ở một số chỗ. Bây giờ tỉa gọn cho dễ quan sát với bạn đọc phổ thông. Đồng thời, cũng ghi chép nhanh mang tính đối sánh khu vực, cũng là để dễ hình dung.

Đại khái sẽ đề cập đến các nhân vật thú vị của giai đoạn lịch sử này: 

- Sĩ Nhiếp (ở Giao Chỉ từ 187-226, tức 50 tuổi - 90 tuổi; luc đầu là quan nhà Đông Hán, rồi chuyển sang làm quan nhà Ngô); 

- Mâu Bác (Mâu Tử, vào Giao Chỉ khoảng năm 190); 

- Khương Tăng Hội (vào đất Ngô năm 247, mất tại đó năm 280); 

- Triệu Ẩu (vùng Thanh Hóa ngày nay, sinh năm 226, nổi lên chống Ngô khoảng năm 248 --- lúc ấy, vùng Giao Chỉ thuộc Ngô); 

- Himiko (vùng Nhật Bản, sinh khoảng năm 170, mất khoảng năm 247-248, trị vì nước Yamatai khoảng năm 188-248, đã gặp sứ giả của nhà Ngụy đến từ phía Triều Tiên tới --- sứ giả đi từ kinh đô nhà Ngụy, tới bán đảo Triều Tiên, rồi vượt biển sang Nhật).

Các nhân vật nữ xuất chúng được ghi nhận ở giai đoạn này: Triệu Ẩu (vùng Cửu Chân - Việt Nam ngày nay), Himiko (vùng Yamatai - Nhật Bản ngày nay).

1. Sĩ Nhiếp là quan nhà Hán và rất được lòng dân Giao Chỉ. Đại khái ta tính là cuối thế kỉ I và đầu thế kỉ II.

Sĩ Nhiếp là Nho sĩ truyền bá đạo Khổng Mạnh. Bên cạnh Sĩ Nhiếp là các đạo sĩ phương Bắc cao tay.

Thời Sĩ Nhiếp, Phật giáo Giao Chỉ phát triển. Có ông Mâu Bác từ phương Bắc theo nhóm Sĩ Nhiếp xuống An Nam, tị nạn, học Phật tại Giao Chỉ, rồi viết cuốn sách xuất sắc Lý học luận (nội dung cơ bản là tranh luận Đạo giáo hay Phật giáo là thức thời ở thời đại đó, câu trả lời của Mâu Bác là: Phật giáo).

Lí Thái Tổ (Lí Công Uẩn) là người Mân (Phúc Kiến) hay người Giao Chỉ (Giao Châu) - 2

Bây giờ đăng một phản luận của bạn Đặng Thanh Bình - tác giả của sách "Việt sử tạp luận" - cho bài viết năm 2012 của Nguyễn Phúc Anh.

Năm 2023, Giao Blog đã đăng bàn luận của Đặng Thanh Bình về Huyền Quang tôn giả thời Trần, xem lại ở đây.

1. Phản luận của bạn nguyên văn như sau (lấy nguyên từ bình luận cho kì 1):

Lí Thái Tổ (Lí Công Uẩn) là người Mân (Phúc Kiến) hay người Giao Chỉ (Giao Châu) - 1

Mở đầu là bài đã công bố năm 2012 của Nguyễn Phúc Anh. Đại khái có hai đợt tư liệu:

- tư liệu sớm, gần với thời đại của Lí Công Uẩn thì ghi chép ông là người Mân, tức gốc Trung Quốc.

- tư liệu muộn hơn, cách khá xa thời đại của Lí Công Uẩn thì ghi chép ông là người Giao Chỉ, tức người bản địa.

Mộ và bia mộ của Đô úy quận Giao Chỉ họ Thẩm thời Hán (thế kỉ 2) tại quê nhà Tứ Xuyên

Đây là một di sản văn hóa trọng yếu của Trung Quốc.

1. Nhân vật họ Thẩm đã từng được nhà Hán cử xuống trấn nhậm quận Giao Chỉ với chức danh đô úy. Tên của họ Thẩm không xuất hiện trong chính sử, mà chỉ thấy trên bia mộ hiện còn tại Tứ Xuyên. Đại khái là nhân vật sau thời Hai Bà Trưng (những năm 40 SCN) khoảng hơn nửa thế kỉ.

Cũng đại khái mường tượng là nhân vật đời sau của các nhân vật sau: Nhâm Diên (thái thú quận Cửu Chân từ năm 25 SCN), Tô Định (thái thú quận Giao Chỉ, đã bị Hai Bà Trưng trừng trị do tham lam), Lý Thiện (thái thú quận Nhật Nam rồi lại chuyển sang thái thú quận Cửu Chân). 

Họ Thẩm tới trị nhậm Giao Chỉ trước thời của Trương Tân (nhân vật đã tâu xin đổi "Giao Chỉ quận" thành "Giao Châu"), của Sĩ Nhiếp (nhân vật được tôn xưng là Nam Giao học tổ).

Bởi vậy, có thể tạm định vị họ Thẩm là sau thời Hai Bà Trưng và trước Sĩ Nhiếp.

Những mảnh vỡ còn lại của thời kì Bắc thuộc ngàn năm : bia xá lị năm 601 (thời thuộc Tùy) ở Bắc Ninh

Mảnh bia này mới được tìm thấy ở vùng Bắc Ninh - được xem là chỗ đóng đô của bộ máy cai trị phương Bắc thời xưa. Cũng khoảng gần chục năm về trước rồi.

Đó là thời nhà Tùy ở Trung Quốc. Còn Giao Châu, thì là thời thuộc Tùy - một đoạn trong cả một ngàn năm Bắc thuộc.

Thời thuộc Tùy cách chúng ta tới khoảng 1600 năm. Vượt qua quãng thời gian tới tận 16 thế kỉ, với bao nhiêu binh hỏa chiến tranh, bao nhiêu đổi thay, mà vẫn có một vài mảnh bia sót lại (mảnh ở Thanh Hóa liên quan đến Lê Ngọc thì đọc ở đây, còn mảnh đang nhắc đến là ở Bắc Ninh).

Về không khí của nhà Tùy trong quan hệ với các đạo sĩ thời đó, thì có thể đọc một truyện truyền kì do đạo sĩ trứ danh Đỗ Quang Đình viết - bản dịch tiếng Việt của chủ nhân Giao Blog từ đầu thập niên 1990 (xem lại bản dịch ấy ở đây hay ở đây).

Nhân đợt nghỉ dịch Cô Vy, đi thăm nơi ẩn cư của một đạo sĩ An Nam thời nhà Đường (thế kỉ 8 - 9)

Thời nhà Đường, kinh đô là Trường An.

Từ An Nam lên Trường An thì thật sự xa xôi cách trở. Ấy vậy mà có một số nhân sĩ An Nam ta đã lên đó học hành, rồi thi cử đỗ đạt, ra làm quan, như Khương Công Phụ tới chức Tể tướng - đã kể hôm trước (xem lại ở đây). Cụ Khương thì cuối đời, cũng bỏ quan đi tu Đạo sĩ trong núi sâu, rồi mất năm 805 (năm Vĩnh Trinh 1 đời Đường Thuận Tông).

Hôm nay, muốn đi thăm lại đạo quán Hạo Thiên ở kinh đô Trường An thời Đường, vào thế kỉ 8 - 9. Một đạo quán nổi danh ở Tràng An thời ấy. Đạo quán Hạo Thiên là nơi tu hành của một đạo sĩ gốc An Nam.

Ở yên và vui trong động sâu cả 10 năm (Khương Công Phụ ẩn cư tại đất Tuyền châu hồi thế kỉ 8)

Từ  0 h ngày 28/3 năm 2020, nước Đại Việt giới nghiêm.

Đang đại dịch Cô Vy, nên kể chuyện ẩn cư của người xưa.

Mà nhắc đến ở đây là chuyện về cụ Khương Công Phụ - người của thời nhà Đường (Trung Quốc), tức là sống trước thế kỉ X. Có nghĩa là sống cách chúng ta hơn cả 1000 năm. Cụ vốn là đất Việt (người đất châu Ái hồi đó) mà đã thi đỗ Tiến sĩ ở Trung Nguyên, tức tại kinh đô của Đại Đường Đông Thổ, nên được vua Đường mến mộ mà tuyển dụng.

Cụ trải qua nhiều chức quan trong triều đình nhà Đường, có lúc làm tới chức Tể tướng - tức ngang với hàng Thủ tướng bây giờ, đại khái thế.

Ông vua Lê gốc Hán đóng đô ở vùng Thanh Hóa hồi thế kỉ 6 - 7, sau được dân Việt đời đời thờ phụng

Đó là vị thái thú các quận Nhật Nam và Cửu Chân thời nhà Tùy, có tên tục là Lê Ngọc (hay Lê Cốc). Ông là người Hán được các triều đại phong kiến Trung Quốc (Lương, Tùy) phái xuống cai quản vùng Thanh Nghệ ngày nay. 

Câu chuyện của thế kỉ 6 - thế kỉ 7. Tức là thời Bắc thuộc, cách nay tới mười mấy thế kỉ. Cụ thể là thời Tùy Dạng Đế.

1. Thời Tùy Dạng Đế trong liên quan đến Lê Ngọc, thì có thể đọc một chuyện thần tiên của đạo sĩ Đỗ Quang Đình qua bản chuyển ngữ của chủ nhân Giao Blog từ khoảng 25 năm trước, ở đây - truyện Người khách có bộ râu hùm). Trong truyện, có sự xuất hiện của chàng thanh niên Lý Thế Dân (sau là vua Thái Tông của nhà Đường).

Tùy Dạng Đế trong truyện của Đỗ Quang Đình chính là người đã phái Lê Ngọc tới cai quản vùng Thanh Nghệ ngày nay.

Phải rồi, "tắm lá người Giao", ngay bên cạnh trường thực nghiệm Hồ Ngọc Đại

Mấy năm trước, phụ huynh từng xếp gạch từ sớm tinh mơ để mua hồ sơ cho con hay cháu vào trường thực nghiệm của thầy Hồ Ngọc Đại. Đông đến mức đạp đổ cả cổng sắt vào trường (đã lưu tin ở đây).

Tấm bia đá mang niên đại cổ nhất Việt Nam ở huyện Thuận Thành (tỉnh Bắc Ninh)

Niên đại đang được xem là thế kỉ 4.

Di vật tìm thấy gần đây ở huyện Thuận Thành - một địa bàn đặc biệt quan trọng, nơi còn thấy các di tích liên quan đến Sĩ Nhiếp và xung quanh thời điểm đó. Cũng liên quan với Sĩ Nhiếp (Nam Giao học tổ) là hệ thống Tứ Pháp.

Tấm bia này thì liên quan tới nhân vật Đào Hoàng - người Hán được cử tới làm quan ở Giao Châu.

Văn nghệ thứ Bảy : "An Nam" chúng ta vốn được gọi là "Giao", tức "người Giao"

Blog của mình là Giao Blog. Một bạn trẻ nhắn tin hỏi tại sao lại đặt thế ? Mình trả lời: trong các ý nghĩa, thì chữ Giao có một nghĩa đặc biệt, mà nghĩa đó chính là chỉ tộc người Kinh ở đất An Nam đấy. Hay tự tôn dân tộc thì là: người Kinh chủ nhân của Đại Việt.

Thật vậy, trong tư liệu cũ của Trung Quốc, thì người mình vốn được gọi là Giao Chỉ. Rồi từ lúc nào, được gọi rút gọn thành Giao. Tức là, không biết chữ Kinh (người Kinh, dân tộc Kinh, Kinh tộc, rồi thì cả Kinh tởm) từ đâu ra, nhưng chữ Giao thì lại rất chi là dễ hiểu.