Vùng đất Giao Chỉ ở giai đoạn thú vị cuối tk II - tk III: sách "Giao Châu kí" của Lưu Hân Kì được xem là sách giả, và lưu ý

Chúng ta cần đọc kĩ lưỡng lại hai bài học thuật đã phát biểu từ đầu và giữa thập niên 1960 của hai vị tiền bối khả kính: Trương Tú Dân (Trung Quốc, ở đây) và Trần Văn Giáp (Việt Nam, ở đây).

Hai cụ đều bày tỏ sự nghi ngờ lớn cho cuốn "Giao Châu kí" được xem là do Lưu Hân Kì (người thời Tấn) viết. "Giao Châu kí" được Lưu Hân Kì viết vào thời Tấn, nhưng kể nhiều chuyện về Giao Châu - Giao Chỉ thời thuộc Ngô và thuộc Ngụy, tức là các chuyện của thế kỉ thứ III.

Dù thế nào thì Lưu Hân Kì cũng là người đời sau, viết các chuyện kể (di ngôn, di thư, lời đồn đại,...) về Giao Châu - Giao Chỉ trước đó nhiều thập niên. Đây là giả định Lưu Hân Kì đúng là người thời Tấn. 

Lưu Hân Kì không phải quan chức được cử xuống Giao Châu - Giao Chỉ. Lưu Hân Kì là ai, thì hiện nay chúng ta đều chưa rõ.

1. Hai vị tiền bối Trương Tú Dân và Trần Văn Giáp, ở thập niên 1960 thì cơ bản rất thận trọng với "Giao Châu kí".

2. Tuy nhiên, cần lưu ý quan trọng: Trương Tú Dân chỉ nói rằng "Giao Châu kí" bản ghi danh là thuộc bộ sách lớn "Vĩnh Lạc đại điển" (thời Minh) mới là sách giả.

Trương Tú Dân sợ rằng: sách giả nhưng lại tìm cách len chân để có được vị trí trong "Vĩnh Lạc đại điển" sẽ hóa sách thật ! Đồ giả nhưng tìm cách tuốt thành đồ thật !

Sợ điều đó sẽ xảy ra, nên Trương Tú Dân viết bài cảnh báo từ cuối thập niên 1940, rồi cho đăng chính thức từ đầu thập niên 1960.

Bài của Trương Tú Dân (năm 1962)

Phật giáo Việt Nam từ tk I - V qua ghi chép về Giao Châu trong "Cao tăng truyện"

Bài của hai vị Đinh Tiên Phong và Vũ Minh Đăng, đăng năm 2023 trên website của tạp chí Nghiên cứu Phật học.

Vùng đất Giao Chỉ ở giai đoạn thú vị cuối tk II - tk III: nguồn gốc "Từ Liêm" và "sông Từ Liêm"

Ở giai đoạn thú vị cuối thể kỉ II - thế kỉ III này, vùng đất Giao Chỉ được văn nhân người Hán (thời Đông Hán, Ngô, Ngụy, Tấn) ghi chép, tuy không liền mạch, nhưng có nhiều thông tin thú vị.

Ví dụ về tên gọi "Từ Liêm" và "sông Từ Liêm" thì có thể thấy được ghi chép trong sách Giao Châu kí của Lưu Hân Kỳ (được xem là người thời Tấn). Hiện chúng ta chưa rõ hành trạng của Lưu Hân Kỳ, chỉ biết thông tin đại khái là ông là người thời Tấn mà thôi.

Vùng đất Giao Chỉ ở giai đoạn thú vị cuối tk II - tk III: cuối thời thuộc Hán, rồi Tam Quốc (thuộc vào Ngô), Tấn (có xen chút thuộc Ngụy)

Cuối thời Hán, tức muộn hơn thời của Hai Bà Trưng (Trưng Nữ vương, 40-43) một thời gian, có nhân vật Sĩ Nhiếp (137-226) sau này được người trong nước tôn làm Sĩ Vương, rồi Nam Giao học tổ.  

Các nội dung dưới đây, tôi đã viết tản mát ở một số chỗ. Bây giờ tỉa gọn cho dễ quan sát với bạn đọc phổ thông. Đồng thời, cũng ghi chép nhanh mang tính đối sánh khu vực, cũng là để dễ hình dung.

Đại khái sẽ đề cập đến các nhân vật thú vị của giai đoạn lịch sử này: 

- Sĩ Nhiếp (ở Giao Chỉ từ 187-226, tức 50 tuổi - 90 tuổi; luc đầu là quan nhà Đông Hán, rồi chuyển sang làm quan nhà Ngô); 

- Mâu Bác (Mâu Tử, vào Giao Chỉ khoảng năm 190); 

- Khương Tăng Hội (vào đất Ngô năm 247, mất tại đó năm 280); 

- Triệu Ẩu (vùng Thanh Hóa ngày nay, sinh năm 226, nổi lên chống Ngô khoảng năm 248 --- lúc ấy, vùng Giao Chỉ thuộc Ngô); 

- Himiko (vùng Nhật Bản, sinh khoảng năm 170, mất khoảng năm 247-248, trị vì nước Yamatai khoảng năm 188-248, đã gặp sứ giả của nhà Ngụy đến từ phía Triều Tiên tới --- sứ giả đi từ kinh đô nhà Ngụy, tới bán đảo Triều Tiên, rồi vượt biển sang Nhật).

Các nhân vật nữ xuất chúng được ghi nhận ở giai đoạn này: Triệu Ẩu (vùng Cửu Chân - Việt Nam ngày nay), Himiko (vùng Yamatai - Nhật Bản ngày nay).

1. Sĩ Nhiếp là quan nhà Hán và rất được lòng dân Giao Chỉ. Đại khái ta tính là cuối thế kỉ I và đầu thế kỉ II.

Sĩ Nhiếp là Nho sĩ truyền bá đạo Khổng Mạnh. Bên cạnh Sĩ Nhiếp là các đạo sĩ phương Bắc cao tay.

Thời Sĩ Nhiếp, Phật giáo Giao Chỉ phát triển. Có ông Mâu Bác từ phương Bắc theo nhóm Sĩ Nhiếp xuống An Nam, tị nạn, học Phật tại Giao Chỉ, rồi viết cuốn sách xuất sắc Lý học luận (nội dung cơ bản là tranh luận Đạo giáo hay Phật giáo là thức thời ở thời đại đó, câu trả lời của Mâu Bác là: Phật giáo).

Trở về đền Gióng ở xã Phù Đổng sau nhiều năm

Bắt đầu là câu chuyện từ hồi còn niên hiệu Bình Thành.

Đến tháng 3 năm Bình Thành 12 (tức năm 2000) thì một báo cáo chung được chế bản. Tính từ năm 2000 đến nay, là đã hơn 20 năm.

Quan tâm của mình, bây giờ, cùng vấn đề Gióng/Phù Đổng, còn là chùa Kiến Sơ (gần đây, có một số gợi ý nói về chùa này trong liên quan đến sư Khương Tăng Hội - người mà vào thế kỉ III đã từ Giao Châu lên kinh đô nhà Ngô để giảng kinh Phật; có thể tạm xem ở đây).

Phật giáo Đại Việt : Đại Tạng Kinh bản tiếng Việt và hòa thượng Tịnh Hạnh (1934-2015)

Sư ông Thích Quảng Độ đã viết như sau vào năm 1998: "hầu như các nước Phật Giáo Châu Á, kể cả Lào và Campuchia, đều đã có Đại Tạng Kinh riêng của họ, lẽ ra Phật Giáo Việt Nam cũng đã có từ lâu rồi, nhưng cho đến nay vẫn chưa, điều nầy chứng tỏ Phật Giáo Việt Nam đã thua kém Phật Giáo các nước bạn rất xa. Đó là điều mà giới Phật Giáo Việt Nam, đặc biệt là giới xuất gia càng phải quan tâm suy nghĩ. ".

Tức là đến cuối thế kỉ XX, tuy là một nước Phật giáo lâu đời, nhưng Việt Nam chưa có nổi một bộ Đại tạng kinh riêng - bộ Đại tạng kinh bằng tiếng Việt.

Sư ông đã cảm thán rằng, Việt nam mình kém xa các nước bạn, mà so với Lào và Cam Bốt thì vẫn còn thua !

Đại khái là vẫn đang thấy cảm thán như sư ông ở lúc đó ! 

Vấn đề Phật giáo Việt Nam thời Hai Bà Trưng

Một chủ đề học thuật khá hóc búa, nhưng cũng thật hấp dẫn.

Cách đây một thời gian, cùng với học giả lão thành Lê Mạnh Thát, chúng tôi đã du lãng vùng sông Tô Lịch để lần về dấu vết của thời đại xa xưa đó, tin nhanh đã đưa ở đây.