Luật Di sản văn hóa (2001, 2009) và hướng đến bản cập nhật 2024

Luật Di sản văn hóa ra đời năm 2001, được chỉnh sửa cập nhật (nói cho dễ hiểu) vào năm 2009.

Hiện đang là thời kì các cơ quan có trách nhiệm đang hướng đến bản cập nhật 2024.

Tiếp câu chuyện hơn 40 đạo sắc phong ở chùa Am : 26 đạo đã bàn giao được bảo quản tại UBND xã

Theo dòng sự kiện liên quan đến nhóm sắc phong vốn được bảo quản tại chùa Am (huyện Đức Thọ tỉnh Hà Tĩnh), thì trên Giao Blog đọc ở đây và ở đây.

1. Tóm tắt nhanh (theo thông tin các nguồn tính đến cuối tháng 3 năm 2024): 

- Chùa Am từng lưu giữ hơn 40 đạo sắc phong. Nhóm sắc phong vốn được hình thành từ việc sắc phong ở các địa phương xung quanh chùa Am được gửi lên chùa lưu giữ giúp (vào thời kì chống mê tín dị đoan, đình đền các nơi bị hạ giải hay chuyển đổi mục đích sử dụng).

- Các nhà nghiên cứu ở địa phương (như cụ Thái Kim Đỉnh) đã tiếp cận với nhóm sắc phong hơn 40 đạo tại chùa Am từ đầu thập niên 1990. Thông tin từ nhóm sắc phong này vì thế đã được các nhà nghiên cứu ở địa phương sử dựng từ đầu thập niên 1990.

- Sau này, có 26 đạo sắc phong từ nhóm sắc phong chùa Am (hơn 40 đạo) được bàn giao cho xã Ân Phú. Xã Ân Phú là quê hương của nhà thơ Huy Cận (về Huy Cận, trên Giao Blog, có thể đọc ở đây). Xã Ân Phú hiện thuộc huyện Vũ Quang tỉnh Hà Tĩnh (do thay đổi địa giới hành chính gần đây).

Báo Nhân Dân : Tránh sử dụng bản sao sắc phong thiếu chính xác

Bài đã đăng trên báo Thời Nay (ấn phẩm của báo Nhân Dân; Tổng Biên tập Lê Quốc Minh) số 1463 (Thứ Hai, ngày 22/1/2024). Sau đó, xuất hiện trên trang web của báo Nhân Dân.

Tác giả là một nhà báo lâu nay có chuyên về mảng sắc phong.

Câu chuyện hơn 40 đạo sắc phong ở chùa Am (Đức Thọ, Hà Tĩnh) - tiếp theo

Theo dòng sự kiện, cần đọc các bài trước ở đây.

Diễn biến mới của đầu tháng 3 năm 2024.

Ở diễn biến mới này, chúng ta biết các điểm chính yếu sau:

- Ở địa phương, từ sau năm 2001, người ta bắt đầu có ý thức về Luật Di sản văn hóa (bắt đầu từ 2001). Ở entry trước, tôi chủ trương rằng, mấu chốt là việc thực thi Luật trong đời sống thực tế như thế nào.

- Từ sau năm 2006 (năm mà nhóm nhà báo Trần Đức Thọ chụp ảnh toàn bộ số sắc phong đang được bảo quản tại chùa Am lúc đó) đến nay, sau gần 20 năm, là người quan sát, tôi thấy Luật chưa thực sự được thực thi nghiêm túc (dù đã có vận dụng) ở trường hợp sắc phong chùa Am.

Mong nhóm nhà báo Trần Đức Thọ tiếp tục công việc bảo vệ di sản văn hóa từ góc chuyên môn báo chí. Mong các anh có thêm các điều tra chi tiết và công bố cho bạn đọc bốn phương.

Câu chuyện hơn 40 đạo sắc phong ở chùa Am (Đức Thọ, Hà Tĩnh) sau gần 20 năm (2006-2024) và 30 năm (1994-2024)

Câu chuyện cần nghe thông tin tư nhiều phía (thông tin của nhóm nhà báo Trần Đức Thọ đã thấy nhóm sắc phong vào năm 2006 và có chụp ảnh kĩ thuật số; thông tin của nhóm nhà báo Phan Văn Thắng đã thấy nhóm sắc phong vào đầu thập niên 1990 và có chụp ảnh bằng kĩ thuật cũ; thông tin từ địa phương,...).

Nhóm năm 2006 thì có máy ảnh hiện đại, chụp và lưu giữ được toàn bộ - một nhóm ảnh vô cùng quí giá. Nhóm này, lại có sự tham gia của cụ Đỗ Bá Hiệp - một nhà ngoại cảm có tiếng thời đó.

Nhóm năm 1994 thì chỉ có máy ảnh chụp phim, nên thực sự, tôi muốn xem được ảnh còn giữ được của họ. Nhóm này, có sự tham gia của cụ Thái Kim Đỉnh - một nhà Hán Nôm có tiếng của xứ Nghệ thời đó.

1. Phán đoán bước đầu của tôi: đây là nhóm sắc phong của nhiều nơi (nhiều làng xã) ở xung quanh chùa Am, mà có thể không phải của chính chùa Am, đã được qui tập về sau năm 1954 - trước năm 1986. Sở dĩ nói 1954-1986, vì giai đoạn đó, sắc phong từ đình đền miếu hay nhà thờ đã phải gửi vào chùa lưu giữ giúp (sau này, sau Đổi Mới, nhiều nơi đi xin lại). Chùa giữ hộ sắc phong của cả một vùng vào thời kì 1954-1986 là câu chuyện chúng tôi thường xuyên thấy trên thực địa.

2. Chùa Am cũng đã được xếp hạng di tích quốc gia đầu thập niên 1990, nên chắc Bảo tàng hay Sở Văn hóa đã có hồ sơ di tích --- những hồ sơ này, như kinh nghiệm xem trực tiếp tại xứ Nghệ những năm qua, thì tùy từng nơi, có nơi làm tốt, có nơi làm sơ sài. Ví dụ, hồ sơ Đền Cờn (Quỳnh Lưu, Nghệ An) thì làm tương đối cẩn thận, có ảnh chụp và bản vẽ kèm theo,...

3. Việc hoàn trả (từ phía nhà chùa) hay xin lại (từ phía các địa phương) tư liệu cũ (bao gồm cả sắc phong) sau Đổi Mới là điều hoàn toàn dể hiểu, thấy ở nhiều nơi.

Dĩ nhiên, sau năm 2001, Việt Nam đã có Luật Di sản văn hóa, thì việc hoàn trả hay xin lại đều cần làm theo luật và các nghị định liên quan.

4. Đi vào cụ thể hơn, qua đọc nhanh 3 bài báo vừa lên trên tạp chí mạng Văn Hiến Việt Nam (TBT Nguyễn Thế Khoa), lại trao đổi nhanh với một trong các nhân chứng phát hiện ra nhóm hơn 40 đạo sắc phong vào năm 2006, thì hiện tôi đã tạm biết được mạch chuyện đại khái như sau của nhóm nhà báo này.

Cập nhật ghi chép nhanh về Phủ Giầy - cuối tháng 1 năm 2024 (NNC Bùi Hùng) : 2 (Mộ tổ tiên của dòng họ Trần Lê)

Vào hạ tuần tháng 1 năm 2024, nhà nghiên cứu Bùi Hùng có chuyến khảo sát nhanh tại Phủ Giầy Nam Định. Xưa nay, anh thường ghi chép bằng ảnh và video các nơi tới khảo sát (vùng Nam Bộ, vùng miền Trung, vùng Bắc Bộ, Hà Nội,...), rồi đưa dần lên mạng.

Chúng ta biết, Bùi Hùng có blog, Fb, kênh đăng video mang tên anh. Chỉ tính riêng ảnh và video mà anh ghi chép dần trong nhiều năm qua thì cũng đã vô cùng quí giá. Các tư liệu của anh, đúng như nghĩa của từ "tư liệu" là thiên về tư liệu, có gì thì đưa lên như thế. Ví dụ, loạt ảnh thú vị từ mười mấy năm về trước của anh chụp tại chùa Tây Hồ, đã được đưa về Giao Blog, thì có thể xem lại ở đây (năm 2009).

Loạt bài về Phủ Giầy vào cuối tháng 1 năm 2024 của anh, tôi cũng đưa dần về Giao Blog, ưu tiên ảnh và video (các luận giải của anh thì tôi cũng đưa về nhưng để ở cuối bài; sở dĩ làm thế là vì các luận giải của anh hiện có nhiều điểm chưa đúng, chưa chuẩn xác, cần phải đầu tư nhiều thời gian và công sức để biên tập tiếp trong tương lai).

Tư liệu Phủ Giầy : sắc phong 1683 (Chính Hòa 4) ở tháng 11 năm 2023

Đã khoảng nửa năm, tính từ tháng 4 năm 2023 (xem bài ở phần bổ sung), nhóm ông Nguyễn Xuân Diện liên tục lên tiếng trong không gian mạng về tư liệu Phủ Giầy Nam Định. Về mặt học thuật, nhóm này cơ bản là tung hỏa mù để hòng đánh lừa dư luận, những người không có kiến thức chuyên ngành sâu sắc dễ bị tin theo những lời thêu dệt.

Đến ngày 13/11/2023, trên trang Fb của mình, với tư cách học giả, ông Nguyễn Xuân Diện (từ đây viết tắt là NXD) vừa đưa bài có tính học thuật nhất sau nửa năm, mà là phản biện về đạo sắc phong 1683 hiện đang bảo quản tại dòng họ Trần Lê (Phủ Nội thuộc quần thể Phủ Giầy Nam Định). Đầu tiên, tôi đưa toàn văn bài viết đó về lưu trên Giao Blog.

Về mặt học thuật, bài phản biện của NXD thất bại toàn tập. Một bài viết của tôi, trong hệ thống bài đang triển khai nhiều năm qua về tư liệu Phủ Giầy Nam Định - Phủ Giầy Sài Gòn, đăng tải trên tạp chí học thuật và sách học thuật vào thời gian tới đây sẽ cung cấp những căn cứ để cho thấy tất cá luận điện mà NXD đưa ra bị bẻ gãy như thế nào. NXD chỉ biết có 0.1, chưa từng khảo sát trực tiếp (ngôn ngữ bình dân là "sờ tay vào") đạo sắc phong 1683, mà dám nói 100, thì đã biết kết quả ra sao.

Bài của báo Nhân Dân: Giấc mơ hiện đại hóa sắc phong

Toàn văn bài báo thì đọc ở bên dưới.

Trong bài, có đoạn:

"

“Chúng ta có thể ứng dụng hoa văn sắc phong lên những sản phẩm thủ công mỹ nghệ như trên quạt, bìa sách, bookmark, ấm chén, áo thun… để làm quà lưu niệm. Chúng tôi cũng đã tìm tòi và đang thử nghiệm ứng dụng đồ án hoa văn sắc phong trên quạt nan. Sản phẩm này được kết hợp nhiều yếu tố, vẫn từ chất liệu giấy dó nhuộm vàng, kết hợp với nan quạt bằng tre, mặc dù là truyền thống, nhưng vẫn mang được hơi hướng hiện đại. Về nội dung, chúng tôi không chỉ sử dụng hoa văn sắc phong, mà còn kết hợp những yếu tố điêu khắc, nghệ thuật của đình làng như hình tượng rồng kết hợp với hình tượng tiên mang ý nghĩa con rồng cháu tiên…”, họa sĩ chia sẻ.

"

Ý tưởng, cũng tức là giấc mơ của họa sĩ, là: có thể sử dụng được những yếu tố mĩ thuật của sắc phong gốc (trọng tâm là các hoa văn) vào mĩ thuật đương đại.

Tiêu đề của bài báo có thể chưa đúng với ý tưởng của họa sĩ.

Sắc phong ở nhà người Hoa tại Hội An 20 năm trước (2003 - 2023)

Hôm nay, phải xử lí nhanh một ít tư liệu Hội An. Hồi đó, có nhiều chuyến khảo sảt chung, có sự tham gia của Trung tâm Bảo tồn Di tích Hội An. Hiện thấy nhiều ảnh chụp sắc phong được bảo quản trong cộng đồng người Hoa tại Hội An có niên đại Nguyễn.

Nhiều gia đình người Hoa ở Hội An bảo lưu được sắc phong.

Trước năm 1986, hầu như các gia đình phải cất sắc phong rất kĩ ! Rồi từ sau Đổi Mới, nhất là khi Hội An phát triển du lịch thì sắc phong được lấy ra, nhiều đạo được treo tự nhiên (treo nguyên vật, mà không lồng trong khung kính).

Việc mang sắc phong nguyên vật được cất trữ cẩn mật trước đây ra treo ở phòng khách hay chỗ nào bắt mắt trong ngôi nhà, cũng được xem là một hình thức của "làm mới sắc phong" ở Việt Nam từ sau Đổi Mới.

Hiện tượng "làm mới sắc phong" hiện nay - ghi nhanh mấy điểm về "sắc phong" Phủ Vân

Hiện tượng "làm mới sắc phong" đang diễn ra ở qui mô toàn quốc. Thuật ngữ "làm mới sắc phong" là do tôi đề xuất trong mấy năm gần đây. Đề xuất chính thức là vào năm 2022, và hiện nhóm chúng tôi đang thực hiện một nghiên cứu chung.

Sắc phong và làm mới sắc phong hiện nay tại Việt Nam, là một hiện tượng văn hóa, chúng tôi tiếp cận từ góc nhìn văn hóa. 

Trong nhóm làm việc chung của chúng tôi, có người chuyên về sắc phong và văn bản Hán Nôm, có người chuyên về mảng di sản văn hóa và quản lí văn hóa, có người chuyên về mảng bảo tàng (cơ quan thường phải làm phiên bản cho hiện vật/nguyên vật). 

Làm mới sắc phong, theo phân loại cụ thể của chúng tôi gồm có 8 loại hình (sẽ nói cụ thể ở dịp khác). Làm mới sắc phong ở Phủ Vân Cát (tính từ sau mùa hè năm 2011) là 1 trong 8 loại hình mà chúng tôi đề xuất.

Liên quan đến hiện tượng làm mới sắc phong ở Phủ Vân Cát, hôm nay, ngày 11/7/2023, trước khi cùng học trò đi về xứ Đoài, tôi viết nhanh mấy điểm như dưới đây.

Cập nhật tình hình nhóm sắc phong ngụy tạo ở Phủ Vân Cát : đã được thiêu hủy tại chính Phủ Vân Cát

 Vào chiều Thứ Tư ngày 28/6/2023, theo thông tin từ địa phương thì:

- 17 tờ tư liệu làm nhái sắc phong đã bị thiêu hủy tại chính Phủ Vân Cát, trước sự chứng kiến của các cơ quan chức năng của địa phương,

- người trực tiếp mang thiêu hủy tại lò hóa vàng của Phủ Vân Cát là thủ nhang Phủ Vân Cát.

Do nhận tin báo rất muộn từ địa phương, chỉ cách giờ thiêu hủy một chút thời gian, mà chiều cùng ngày thì tôi lại đã có việc theo kế hoạch không thể bỏ được (lên lớp theo lịch dạy từ tháng 5), nên không có cách nào bay được về Phủ Giầy để chứng kiến sự kiện. Có cánh cũng không bay về kịp !

Bây giờ, trước hết xem thông tin từ báo chí chính thống - bài báo của tác giả Vũ Dương trên tờ Văn hóa.

Câu chuyện sắc phong Đại Việt - thời điểm 2023 : rao bán trên mạng Trung Quốc và xung quanh

Các tháng 3 và 4 năm 2023, dư luận trong nước bùng lên với sự kiện sắc phong nguyên vật (bản gốc, nguyên bản) của Việt Nam được rao bán trên mạng Trung Quốc.

Trước đó khoảng nửa năm, vào tháng 10 năm 2022, nhóm Facebook "Hội mê sắc phong" đã trao trả của làng Tri Chỉ (Hà Nội) 22 đạo sắc phong. Đọc lại sự kiện này ở đây hay ở đây. 

Đại khái, làng Tri Chỉ hiện thuộc xã Tri Trung huyện Phú Xuyên thành phố Hà Nội. Làng vốn có gần 30 đạo sắc phong, được lưu giữ cẩn mật hàng trăm năm tại đình làng. Đến năm 2006, kẻ trộm đã đột nhập vào đình, lấy đi gần hết số sắc phong (chỉ còn duy nhất 1 đạo thời Nguyễn). Sau 16 năm lưu lạc, có 22 đạo sắc phong được trở về làng vào ngày 30 tháng 10 năm 2022.

Có rất nhiều làng cũng bảo lưu được mấy chục đạo sắc phong, tương tự như Tri Chỉ trước năm 2006, nhưng tiếc thay, vào khoảng các năm 2019-2022 (coi như 3 năm đại dịch) thì đã bị kẻ gian cuỗm toàn bộ ! Sau một đêm, cả mấy chục đạo săc phong đều đã bay ! Rồi bẵng cái, vào đầu năm 2023, có nhiều sắc phong bị mất được rao bán như bán sách vở hay tài liệu trên mạng của Trung Quốc !

Có một con đường rõ ràng như sau: trộm sắc phong ở các đình đền chùa Việt Nam --- lưu lạc sang Trung Quốc --- được rao bán trên mạng Trung Quốc.

"Làm mới sắc phong" tháng 12 năm 2022 : hoàn trả sắc phong cho thôn Đào ở thành phố Phủ Lý

Lễ giao nhận được thực hiện vào Chủ Nhật ngày 4 tháng 12 năm 2022. Nhà văn Nguyễn Thế Vinh thay mặt nhóm nhân sĩ Hà Đông (nhà thơ Nguyễn Quang Thiều) trao lại 2 đạo sắc phong cho thôn Đào.

Nhận lời mời của nhà văn Nguyễn Thế Vinh, tôi đã có kế hoạch về Phủ Lý. Nhưng cuối cùng đành lỗi hẹn do mắc việc đột xuất.

Nhóm Facebook "Hội mê sắc phong" tặng 22 đạo sắc cho làng Tri Chỉ

Thông tin đến hết ngày 29/10, về việc làng Tri Chỉ tổ chức đón nhận 22 đạo sắc phong do nhà sưu tầm Đặng Vũ Khương (một thành viên cốt cán của Hội mê sắc phong) hiến tặng cho làng Tri Chỉ, thì đọc trên Giao Blog ở đây.

Bây giờ là cập nhật buổi trao nhận sắc phong và lễ rước sắc phong về làng Tri Chỉ vào sáng ngày hôm nay, Chủ Nhật ngày 30 tháng 10 năm 2022.

Vận động "làm mới sắc phong" : làng Tri Chỉ mở hội nhận bàn giao 22 sắc phong vào ngày 30 tháng 10 năm 2022

Làng Tri Chỉ hiện thuộc xã Tri Trung huyện Phú Xuyên thành phố Hà Nội.

Làng Tri Chỉ vốn có gần 30 đạo sắc phong, được lưu giữ cẩn mật hàng trăm năm tại đình làng. Đến năm 2006, kẻ trộm đã đột nhập vào đình, lấy đi gần hết số sắc phong (chỉ còn duy nhất 1 đạo thời Nguyễn).

Sau 16 năm lưu lạc, có 22 đạo sắc phong được trở về làng vào ngày 30 tháng 10 năm 2022. Bây giờ là 22h40 ngày 29 tháng 10, tôi đang viết những dòng này và tranh thủ chuẩn bị để có thể xuất phát sớm vào sáng mai, cùng về Tri Chỉ tham dự lễ hội nhận sắc phong của làng.

Về nữ thần ở Trung Bộ và Nam Trung Bộ : Bà Phường Chào và Bà Bô Bô

Gần đây, mình mới chú ý đến hai vị nữ thần thú vị của Trung Bộ và Nam Trung Bộ, là Bà Phường Chào và Bà Bô Bô.

Cập nhật tình hình nhóm sắc phong ngụy tạo ở Phủ Vân Cát (cuối tháng 8 năm 2022)

Về sắc phong ngụy tạo ở Phủ Vân Cát, gần đây, trên Giao Blog, có thể đọc lại ở đây hay ở đây.

Bây giờ là cập nhật tình hình tính đến cuối tháng 8 năm 2022.

Câu chuyện làm mới sắc phong - trường hợp làng Giàn (Trung Kính) thuộc quận Cầu Giấy hiện nay

Về làng Giàn ở Hà Nội, thì trên Giao Blog, có thể đọc những mẩu chuyện thú vị do chính người làng Giàn là bác Trần Minh Hải đang viết dần, ở đây.

Về câu chuyện làm mới sắc phong trong thời gian gần đây của làng Giàn, thì cũng bắt đầu từ những ghi chép của bác Trần Minh Hải.

Bác Hải kể về cụ Nguyễn Khánh Bình người làng Giàn bắt đầu học Hán Nôm từ sau khi về hưu đến nay (hiện là U80). Cụ Bình theo học rất nhiều lớp Hán Nôm khác nhau, rồi hiện nay lại mở các lớp hướng dẫn học Hán Nôm tại làng Giàn và tại tư gia. Cụ rất kì công trong việc phục chế các đạo sắc phong của làng mình (đi tới làng chuyên làm giấy sắc phong để nhờ làm giấy; nhờ các vị thư pháp hiện đại, như Trịnh Tuấn - hiện đã đổi sang bút hiệu là Chu Giang Phong - viết chữ cho,...).

Câu chuyện về làm mới sắc phong - cập nhật tháng 6 năm 2022 (VTC6)

Chữ "làm mới sắc phong" là chữ tạo ra của chủ nhân Giao Blog. Sẽ sáng tỏ dần về nghĩa của chữ này.

Đại khái là đã gợi ý nhóm phóng viên VTC6 tiếp cận group Chùa Việt trên Fb. Qua group Chùa Việt, phóng viên của VTC6 đã lần lượt tìm đến những người, những nơi, những sự kiện liên quan.

Kì vọng VTC6 tiếp tục công việc của nhóm với tư cách phóng viên.