Văn nghệ Thứ Bảy : lan man giữa mùa hoa Bỉ Ngạn, lúa chín đồng thu miền quê Itoshima 2024

Quê hương Itoshima đã bắt đầu chuẩn bị vào mùa gặt 2024.

Lúa chín trên những cánh đồng trải dài.

Những cánh đồng ấy được giữ lại từ một cuộc đầu tranh "giữ đất giữ chùa" của sư phụ chùa làng (xem lại ở đây). Tôi nhớ về tấm bia đá cỡ lớn ghi ơn công đức của nhà sư thuở trước và cũng nhớ về hình ảnh nhà sư thời nay đi cầu nguyện mỗi sáng quanh các cánh đồng.

Ai đó, năm nay, nói rằng: hoa Bỉ Ngạn là "hoa của âm phủ" ! Ôi, tư tưởng con người Nhật Bản cũng có những lưu đông khó lường ! Để cảnh tỉnh, một người khác nói: không có hoa âm phủ ! Xuống âm phủ rồi thì còn gì thấy được hoa ! Có chăng, chỉ nên nói là hoa biểu cảm cho nét buồn trong tâm tưởng của người ngắm mà thôi. Đấy là chuyện trao đi đổi lại trên cõi mạng mùa thu năm 2024, tôi liếc nhanh vào một chút mà thôi.

Văn nghệ Thứ Bảy : Chúng tôi đã cùng tham gia "Hội thi ăn cơm khỏe" thời Bình Thành (2003)

Bây giờ đang là thời Lệnh Hòa - về niên hiệu Lệnh Hòa (Reiwa) bắt đầu khi nào thì trên Giao Blog có thể xem lại ở đây và ở đây.

Trước Lệnh Hòa là thời Bình Thành. Chúng tôi lưu học ở thời Bình Thành, những năm tháng đáng nhớ nhất của mỗi chúng tôi là ở thời Bình Thành. Về một mùa xuân thời Bình Thành, lúc cùng nhau đi du lãng giữa rừng hoa anh đào năm đó, thì đọc lại ở đây.

Chùa làng đầu tháng 7 năm 2024 : Mái ngói được làm mới và một người thợ Việt Nam

Giữa những ngày nóng cực độ đầu tháng 7 ở Hà Nội, nhận được tin từ chùa làng từ bán đảo Itoshima. Bên đó cũng đang ở thời kì cực nóng, chẳng khác gì Hà Nội cả.

Phong tục từ xưa là có việc hỏi thăm nhau và động viên nhau trong những thời kì thời tiết cực đoan, ví dụ cực nóng hay ngược lại là cực lạnh. Hồi trước, chúng tôi có dùng bưu thiếp (hagaki), nội dung cũng chỉ là hỏi thăm nhau rằng "nóng quá" hay "lạnh quá" và mong bạn hãy vượt qua được thời tiết này. Sau thì email được thay thế dần cho bưu thiếp. Lâu lâu thì điện thoại qua lại.

Hôm nay thì điện thoại hỏi thăm đến từ chiều Itoshima. Ghi nhanh để khỏi quên.

Tư tưởng "mạt pháp" và ống kinh Phật chôn từ thế kỉ 12 trên đỉnh núi thiêng Ni-jo

Đỉnh núi thiêng Ni-jo là nơi nhóm chúng tôi lên nhiều lần trong mỗi năm thời đó. Mỗi lần lên là mất nguyên một ngày. Bắt đầu lên từ sáng sớm với đủ dụng cụ khảo sát và bảo hộ các loại, rồi ăn trưa luôn trên đỉnh núi (mang sẵn theo cơm hộp từ sáng), đến chiều tối mới xuống.

Thượng tuần tháng 4 năm 2024 - sakura mãn khai ở khu vực ga nhà quê Ikisan và xung quanh

Sakura lặng lẽ mãn khai vào tháng 4 của một năm covid-19, khi cả thị thành và thôn quê đều đóng cửa ở nhà không dám ra ngoài ngắm hoa, thì xem lại ở đây (tháng 4 năm 2020). Đó là nhà ga quê mùa Ikisan - nhà ga nằm trên tuyến đường sắt ven biển nối tỉnh tỉnh Fukuoka với tính Saga.

Bây giờ, vào thượng tuần tháng 4 năm 2024, cũng tại nhà ga Ikisan, thì tình hình sakura đang bung ra như thấy trong ảnh. Thấy rõ các thanh niên đang ở ga. Sự vận động không hối hả, nhưng cho ta cảm giác vui (xua tan nỗi buồn của thời kì nhà ga chìm đắm bởi covid-19). Người cầm máy, thì viết trên Fb rằng: làm nền cho sức trẻ của các thanh niên là cả trời sakura đang hãnh diện bung nở !

Năm Rồng 2024 : Cung chúc tân niên

Những giây phút đầu tiên của năm mới, năm 2024 - năm Giáp Thìn ở Việt Nam, năm Lệnh Hòa 6 ở Nhật Bản.

Cung chúc tân niên !

Văn nghệ Thứ Bảy : Lại đến với hòa thượng Hồng Tiệm và những bờ xôi ruộng mật vẫn trải dài

Viết lại về chuỗi sự kiện đã diễn ra gần 20 năm về trước, từ tài liệu do chính mình làm ra bằng chính quá trình sống và ở của mình tại thực địa ! Công việc của các học đồ dân tộc học là vậy. 

Đại khái bờ xôi ruộng mật vẫn trải dài, sau một cuộc giữ đất giữ nguồn nước của các hậu duệ chùa làng, nơi hòa thượng Hồng Tiệm đã nêu gương từ mấy trăm năm trước.

Văn nghệ Thứ Bảy : Nhớ một tháng 9 đi hành hương ở Tứ Quốc (Nhật Bản) hơn 20 năm trước

Bây giờ, tháng 9 ở Hà Nội, qua cập nhật Fb, mà theo dõi không thường xuyên một cuôc hành hương về Tứ Quốc (miền Trung nước Nhật) của một người Việt Nam. Đó là một đàn em cùng thuộc VASS (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), là em Nguyễn Sử. Sử đang là nghiên cứu sinh ở Đại học Waseda và dành kì nghỉ hè 2023 để đi hành hương.

Bây giờ điều kiện IT thật tuyệt vời, chúng ta có thể "vừa đi đường vừa kể chuyện" tự do tự tại trên Fb được. Bởi vậy, hôm nay có thể thấy Nguyễn Sử đang ở ngôi chùa nào, mai thì biết em ấy đang tay bị tay gậy đến quãng đường nào,... tất cả đều có thể trực tuyến toàn cầu.

1. Hành hương ở Tứ Quốc là một chặng đường rất dài, nếu tính toàn bộ, lên tới cả ngàn cây số, mà có 88 điểm chính (không kể các điểm phụ), là 88 ngôi chùa. Tuyến hành hương qua 88 ngôi chùa này là gắn với nhà sư Không Hải - cũng là Hoằng Pháp đại sư - một danh sư của Nhật Bản, hâu như không có người Nhật nào mà không biết đến ông ! Về như sư Không Hải, trên Giao Blog có thể đọc lại ở đây (tháng 2 năm 2018).

Văn nghệ Thứ Bảy : sau 20 năm, nhìn lại ngôi đền làng Ikisan (tỉnh Fukuoka)

Hơn 20 năm trước, mà chính xác là 21 năm trước (2002-2023), tôi đã sống lâu dài để điều tra điền dã dân tộc học trong học khu Ikisan của thị trấn Nijo - một thị trấn nằm kẹp giữa hai tỉnh Fukuoka và Saga (miền Nam nước Nhật). 

Tên học khu được lấy từ tên của một ngôi làng (mỗi học khu có nhiều làng). Mà làng ấy có tên là "Ikisan". Dĩ nhiên, tên học khu thành "Ikisan".

Ngôi đền của làng nằm ở vùng rừng rậm. Đại khái, cảnh sắc của khu vực ngôi đền năm 2002 là như sau (ảnh của chủ nhân Giao Blog - lúc ấy, vừa tròn 30 tuổi):

Ngày xuân nói nhanh về nhà tắm chung cả nam nữ ở Nhật Bản trước Minh Trị duy tân

Nhà tắm công cộng (ofuro) là một nét văn hóa lâu đời của người Nhật. Ngay ở vùng nông thôn, các làng góp tiền xây một nhà tắm công cộng ở địa điểm thích hợp, để cả làng sử dụng chung. Đầu tiên là nhu cầu tiết kiệm (nhiên liệu, công sức), nhưng quan trọng hơn là giao lưu trong nội bộ cộng đồng. Thường mỗi làng chỉ có một cái nhà tắm như vậy. Còn ở ngoài phố thị, nhất là các phố thị phát triển du lịch thì nhà tắm công cộng rất sẵn.

Trước thời Minh Trị duy tân, người Nhật có tục tắm chung cả nam nữ. Các nhà tắm không ngăn khu dành riêng cho một bên nam và một bên nữ, cũng không ngăn thành khu gia đình với khu tắm đơn, mà chung nhau tất. Đại khái thì có thể thấy ở các tranh và ảnh dưới đây.

Chúc mừng năm con Thỏ 2023, thư từ nông hộ Nhật Bản chuyên canh dưa chuột

Năm 2023 là năm con Thỏ với người Nhật Bản.

Năm 2023, theo lịch Nhật Bản, là năm Lệnh Hòa thứ 5 (về niên hiệu Lệnh Hòa, có thể đọc lại ở đây).

Văn nghệ Thứ Bảy : Geisha ở quán ăn sẵn sàng phục vụ khách tới bến - viết từ tư liệu điền dã dân tộc học

Gần đây, Giao Blog có điểm tin về Geisha liên quan đến các tiểu thuyết và tự truyện, xem lại ở đây. 

Dù là tiểu thuyết (bán rất chạy) hay tự truyện (cũng bán chạy không kém), thì đó đều là truyện kể về Geisha ở vùng cố đô Kyoto (quận Gion), gắn với một Geisha nổi danh là Mineko (sinh năm 1949, lúc làm nghề thì có thu nhập tới nửa triệu USD một năm).

Còn Geisha ở vùng chủ nhân Giao Blog đã làm điều tra dài hạn trong các năm đầu thế kỉ XXI thì chỉ là Geisha quê mùa nằm giữa hai tỉnh Fukuoka và Saga, chủ yếu phục vụ anh em thợ mỏ của vùng khai thác than thời Chiêu Hòa mà thôi (về vùng khai thác than ấy, trên Giao Blog có thể xem ở đây hay ở đây).

1. Có khi là một Geisha được chính bố đẻ đem bán đi để cốt có tiền uống rượu. Họ đến khu vực làng xóm ấy từ nơi rất xa, để tựa như mai danh ẩn tích.

Họ đến làm việc trong các quán ăn hay các quán trà ở địa phương vùng mỏ. Các phu mỏ sẽ tới. Các ông chủ mỏ cũng tới. Trong các chủ mỏ nổi danh thời Chiêu Hòa đã đến các quán trà vùng mỏ này có ông Ito-Den-emon, Giao Blog đã đề cập nhanh ở đây (tháng 7 năm 2014).

Một vụ phát giác tài liệu làm giả "vĩ đại" ở Nhật Bản

Hôm nay, đọc lại thầy Nakanishi và thầy Sato, nên điểm tin một vụ phát giác tài liệu làm giả "vĩ đại" gần đây. Đó là vụ "tư liệu Tsubai" nổi tiếng, vốn từ lâu được xem là tài liệu trọng yếu thời trung đại Nhật Bản, bao nhiều sách sử đã được viết dựa vào căn cứ này. Nhưng rồi, đến một ngày đẹp trời, anh bạn Babe đã phát giác: nó được làm như thật thôi, chứ thực ra là giả.

Mà giả lên tới vài trăm tư liệu.

Các nhà sử học trước đó đã dựa vào tài liệu giả để viết sách sử các loại thì giật thót mình, nhưng cứ gân cổ lên cãi cái đã ! Cãi chứ, vì trót viết từ lâu vậy rồi, biết làm sao !

Cứ nói giả dụ như bên Việt Nam, thì là có văn bản này của Nguyễn Hoàng, văn bản kia của Trịnh Kiểm, văn bản kia của Mạc Đăng Doanh, vân vân ! Cả làng cả nước tin là thật từ mấy trăm năm này rồi. Nhưng một ngày đẹp trời, được phát giác: tất cả được làm mới vào năm 1820. Đấy là ví dụ vậy.

Mà cũng là ví dụ nữa, cho rõ thêm: có mấy cái bản đồ từ lâu bảo nhau và tin tưởng hoàn toàn rằng đó là chính tay ông Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan vẽ ra. Sách giáo khoa các loại in cái bản đồ đó rồi. Tòa nhà quốc hội cũng in cái bản đồ vào tường rồi, vân vân,... Nhưng bây giờ, mới vỡ lẽ ra là nó mới được vẽ năm 1820 thôi. Đấy, vẫn là ví dụ vậy, cho dễ hiểu.

Rồi thêm nữa, có nhiều di sản văn hóa đã chỉ định rồi, có nhiều lễ hội đã trót phục dựng lại rồi, tất cả đều là do sử dụng tài liệu giả ! Bây giờ biết làm sao.

Geisha : sự thực và tiểu thuyết

Gần đây, mình mới công bố một bài có liên quan đến Geisha, từ tư liệu điều tra điền dã tại Nhật Bản (nói nhanh trên Giao Blog ở đây). Thật ra, đó là công bố thêm thôi, chứ trước đó đã có công bố bằng tiếng Việt của mình rồi.

Anh Hotta - nhà thực nghiệm ở thị trấn - vừa trở thành Chủ tịch Hội đồng Dân biểu Thành phố

Anh Hotta (đọc là Hột-ta) là trưởng một tiệm đồ điện tử ở thị trấn ngày xưa, nơi mà tôi làm điều tra điền dã dài hạn ở vùng nông thôn Nhật Bản. Đấy là những năm đầu thế kỉ XXI.

Đọc về anh Hotto ở lần ứng cử và trúng cử năm 2018 tại đây. 4 năm đã vèo qua.

Chúc mừng năm mới 2022

Năm mới 2022, năm Nhâm Dần, với con giáp Hổ, được kì vọng là có sức gầm vang đánh bạt covid, mang đến sự bình an cho toàn nhân loại.

Văn nghệ Thứ Bảy : nhìn về hòn đảo nhỏ hoang vu ở bên cạnh quốc lộ 202 nối tỉnh Fukuoka và tỉnh Saga

Nhiều năm tháng tuổi trẻ tôi đã ở vùng giáp ranh giữa hai tỉnh Fukuoka và tỉnh Saga ở miền Tây Nhật Bản. Đó là làng Ikisan với nhà ga quê mùa Ikisan, đọc lại ở đây (đã đăng vào tháng 4 năm 2020). 

Từ ga Ikisan thì xuôi xuống ga Fukae (đọc ở đây), rồi cứ thế mà đi sang Saga. Đó là chiều xuôi từ Fukuoka đi Saga, rồi có thể tới Nagasaki. Còn ở chiều ngược lại, từ ga Ikisan đi ra ga Maebaru, lại đi thêm một ít nữa là tới thành phố Fukuoka.

Đó là tuyến đường sắt. 

Còn đường bộ, thì có tuyến quốc lộ mang số 202, đã giới thiệu nhanh ở đây.

Có những mùa đông lạnh giá, nước đóng băng (như thấy ở đây). Có những mùa mận chín ở trong vườn. Có những mùa ăn măng trong rừng ở trước nhà.

Dịch bệnh và nhân loại từ góc nhìn văn hóa sử : Việc chủng đậu ở Nhật Bản năm 1790

Chủ đề về dịch bệnh và nhân loại từ góc nhìn văn hóa sử, thì tháng 9 năm 2020, tôi đã nói về trường hợp Việt Nam chống dịch Covid-19 (tính đến lúc đó). Xem lại ở đây. Bây giờ, tình hình của Việt Nam đã có nhiều thay đổi rồi. Chủ trương "5K" của thời điểm tháng 9/2020 đã được thay bằng "5K cộng vắc-xin", xem cụ thể ở đây.

Văn nghệ Thứ Bảy : 20 năm trước, chiếc máy ảnh kĩ thuật số cá nhân đầu tiên

Đó là chiếc Canon sản xuất năm 2001 tại Nhật Bản. Tôi đã mua nó vào mùa hè năm sau đó tại Bic Camera trong khu phố hàng điện tử của thành phố Fukuoka - thủ phủ của khu vực miền Tây nước Nhật.

Năm 1999, tôi vẫn sử dụng máy cơ, tức máy có phim cuộn 36 kiểu (chụp tốt thì ra được 37 kiểu ảnh). Lúc đó hay đem phim ra rửa ảnh ở một cái hiệu gần nhà ga Sugamo --- nhóm Việt Nam ở Tokyo lúc đó gọi vui là "ga con vịt", vì quả thực, chữ Hán của Sugamo có nghĩa là "tổ con vịt" thật ! Hồi đấy, do nhiều lí do, chúng tôi hay hẹn nhau ở nhà ga con vịt, rồi hay đi chơi ở xung quanh đó (xem đền chùa, vào sân chơi bóng, đi siêu thị, đi dạo,...). 

Cũng từ cuối năm 1999, tôi bắt đầu làm quen với máy ảnh kĩ thuật số. Lúc đầu thấy nó là rất tò mò ! Cứ nghĩ là tại làm sao lại không có phim nhỉ ? Không có phim thì làm sao lưu được hình ảnh ? Tức là chưa thực sự hiểu về "kĩ thuật số" và "số hóa". 

Rồi sang 2000 thì bắt đầu sử dụng máy ảnh kĩ thuật số. Nhưng vẫn mua một máy cơ cho chắc ăn (nhiều cái vừa chụp kĩ thuật số vừa chụp máy cơ, tính cho khỏi mất tư liệu !). Kể ra là chưa tin lắm vào "kĩ thuật số" và "số hóa".

Hạ tuần tháng 3 ở nhà quê Fukuoka : sakura bung nở, đàn em ra trường

Hoa đào đã bắt đầu bung nở rồi kìa ! Rực rỡ và đầy sức mạnh nhường kia. Ở trước ngôi đền rìa biên thị trấn nhà quê. Ở trước ngôi chùa làng cổ kính với số tuổi tới gần một ngàn. Ở khắp nơi, trong thị trấn này, vào thời gian cuối tháng 3, sức xuân đang bật lên mạnh mẽ.