Văn bia Hà Tĩnh (tổng quan 2008) và khảo sát bia ở đền huyện Nghi Xuân (2017)

Có một bài tổng quan về văn bia Hà Tĩnh của học giả Đinh Khắc Thuân đã phát biểu năm 2008.

Dưới đó là một báo cáo khảo sát đền huyện Nghi Xuân ở Hà Tĩnh - tức đến thờ Lý Nhật Quang (tam tòa đại vương).

Việc phụng thờ Liễu Hạnh công chúa trên quê hương của các cụ Tả Ao và Đặng Thái Phương

Ở quê nhà "huyện Nghi Xuân" của các cụ Tả Ao (người làng Tả Ao) hay Đặng Thái Phương (sau này, cùng làng Uy Viễn thì có cụ Nguyễn Công Trứ), có một tác phẩm Hán Nôm đặc sắc là Nghi Xuân địa chí.

Về danh nhân Đặng Thái Phương người thời Lê (quê làng Uy Viễn, từng làm quan nhiều năm ở ngoài Bắc, trước năm 1744 có viết tập "Chu Dịch quốc âm ca") thì xem lại trên Giao Blog ở đây.

Tác phẩm Nghi Xuân địa chí được hoàn thành vào thời Thiệu Trị nhà Nguyễn (đầu thập niên 1840). Trong đó, có nhắc đến các điểm thờ Liễu Hạnh công chúa.

Lấy một bài tổng quan của Đặng Viết Tường lên đầu tiên.

Đặng Thái Phương (1674 - ?) ở làng Uy Viễn với Kinh Dịch - cuốn "Chu Dịch quốc âm ca" 周易國音歌 (hoàn thành trước 1744)

Cụ Đặng Thái Phương 鄧太滂 là người cùng quê với các cụ: Tả Ao, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ. Cụ sinh khoảng năm 1674 và thọ ngoài 80 tuổi, nên tạm định là mất khoảng năm 1760.

Xưa ta gọi đó là "huyện Nghi Xuân" thuộc châu Hoan. Cụ Đặng Thái Phương cũng ở làng Uy Viễn của cụ Nguyễn Công Trứ, nên là tiền bối của cụ Trứ.

Khoa học Địa lí Phong thủy Việt Nam - theo bước chân thánh Tả Ao, mấy nét chấm phá

Tả Ao là tên một ngôi làng ở Hà Tĩnh.

Ngôi làng ấy ở ngày bên cạnh làng Uy Viễn của cụ Nguyễn Công Trứ, và làng Tiên Điền của cụ Nguyễn Du.

Tôi đã từng đến cả ba ngôi làng này.

1. Tả Ao là tên làng, rồi trở thành tên người, tức thánh địa lí Tả Ao. Mở rộng thêm: cụ Nguyễn Công Trứ cũng được gọi là "Uy Viễn tướng công" (ông tướng người làng Uy Viễn); cụ Nguyễn Du cũng có khi được gọi là "Tiên Điền Nguyễn Du" (Nguyễn Du người làng Tiên Điền).

Dòng họ Nguyễn Du ở Tiên Điền là dòng họ lớn, mà khai tổ là ở làng Canh Hoạch ngoài Bắc. Tôi đã viết về việc: các khai tổ của anh em nhà Nguyễn Khản - Nguyễn Du vốn là dòng Nguyễn Thiến - Nguyễn Quyện - Nguyễn Nhiệm (làng Canh Hoạch) đã phò tá nhà Mạc, theo hoàng đế Mạc Kính Cung lên Cao Bằng. Một lần Cao Bằng bị đánh lớn, khai tổ nhà họ Nguyễn đã giả chết, rồi theo đường thủy về Tiên Điền lập nghiệp.

Chính sử ghi ông khai tổ này đã chết tại Cao Bằng. Nhưng sự thực lại khác ! Vì ông đã giả chết, rồi tìm đường về xuôi. 

Dòng họ Nguyễn ở Tiên Điền phải cất rất kĩ lai lịch thân Mạc của mình. Nhưng thú vị là: sau này, chính Nguyễn Nghiễm (thân phụ của Nguyễn Du) đã tiết lộ, ghi rõ trong gia phả - đại ý đến đời Nguyễn Nghiễm, dòng họ này vẫn ngầm cảm ơn triều đình nhà Mạc, không còn sợ nữa, mà tiết lộ trong nội bộ với nhau về gốc tích của mình. Xem ảnh chụp trích đoạn trong bài viết của tôi (đã công bố từ năm 2013-2014).

Nguồn (2014): 

https://www.facebook.com/photo/?fbid=721830301195381&set=a.721829631195448.1073741923.380158285362586

Bởi vậy, về cơ bản, tôi cũng đặt giả thiết là dòng họ của Tả Ao cũng vốn ở ngoài Bắc đã di cư vào xứ Nghệ.

Thêm nữa, cũng bởi vậy, tôi suy đoán thêm: thánh Tả Ao cũng phải là người sống vào cuối thời Hậu Lê. Ông bà cha mẹ có thể đã vào trước, tên làng Tả Ao đã được đặt từ trước đó lâu.

Rất có thể thánh Tả Ao cũng là người thời Mạc - có hai giai đoạn của nhà Mạc: 1).Nhà Mạc chính triều ở Thăng Long (1527-1593); 2).Nhà Mạc thiên di lên Cao Bằng (1593-1683). Khả năng cao Tả Ao là người thời Mạc ở Thăng Long.

Ngày xuân đến với phong tục độc đáo : lễ hội Nam Trì và việc thờ bộ ba Bảo - Lang - Biền (Lữ Gia - Nguyễn Lang - Cao Biền)

Đại khái có thể tóm tắt như sau.

1. Bảo tức Bảo Công, hay Lữ Gia (Lã Gia). Người trước công nguyên, tức trước thời Hai Bà Trưng.

Lang tức Lang Công, hay Nguyễn Danh Lang. Người trước công nguyên, tức trước thời Hai Bà Trưng.

Bảo và Lang đều là trọng thần của nhà Triệu ở đất Phiên Ngung (tức nhà Triệu của ông cháu Triệu Đà - Triệu Hồ). Tương truyền cả hai ông đều là người đất Giao Châu lên làm quan cho nhà Triệu.

Sau khi Bảo và Lang mất, các ông được người Giao Châu thờ ở nhiều nơi.

Biền tức Cao Biền, vị danh tướng thời Đường được cử xuống trị nhậm An Nam. Vua Lí Thái Tổ đã tôn Cao Biền là Cao Vương, xem như là một đế vương trị nhậm An Nam trước mình.

2. Tương truyền, khi xuống trị nhậm An Nam, họ Cao đã kết thân với hai vị thần Bảo và Lang.

Thế rồi, đến lúc Cao Biền mất, người An Nam cũng lập miếu thờ Cao Biền.

Có nơi, người ta đã kết hợp thờ cả ba vị, thành ra bộ ba thần Bảo - Lang - Biền. Đó là vùng Nam Trì với lễ hội Nam Trì.

Thú vị hơn nữa, ở Nam Trì còn phối thờ của cụ Tả Ao - một nhà địa lí danh tiếng của Đại Việt.

Mình còn quan tâm đến Nam Trì, bởi đó là quê nhà của võ tướng Đinh Văn Tả - một vị rất nhân duyên với nhà Mạc thời kì Cao Bằng.