Tả Ao là tên một ngôi làng ở Hà Tĩnh.
Ngôi làng ấy ở ngày bên cạnh làng Uy Viễn của cụ Nguyễn Công Trứ, và làng Tiên Điền của cụ Nguyễn Du.
Tôi đã từng đến cả ba ngôi làng này.
1. Tả Ao là tên làng, rồi trở thành tên người, tức thánh địa lí Tả Ao. Mở rộng thêm: cụ Nguyễn Công Trứ cũng được gọi là "Uy Viễn tướng công" (ông tướng người làng Uy Viễn); cụ Nguyễn Du cũng có khi được gọi là "Tiên Điền Nguyễn Du" (Nguyễn Du người làng Tiên Điền).
Dòng họ Nguyễn Du ở Tiên Điền là dòng họ lớn, mà khai tổ là ở làng Canh Hoạch ngoài Bắc. Tôi đã viết về việc: các khai tổ của anh em nhà Nguyễn Khản - Nguyễn Du vốn là dòng Nguyễn Thiến - Nguyễn Quyện - Nguyễn Nhiệm (làng Canh Hoạch) đã phò tá nhà Mạc, theo hoàng đế Mạc Kính Cung lên Cao Bằng. Một lần Cao Bằng bị đánh lớn, khai tổ nhà họ Nguyễn đã giả chết, rồi theo đường thủy về Tiên Điền lập nghiệp.
Chính sử ghi ông khai tổ này đã chết tại Cao Bằng. Nhưng sự thực lại khác ! Vì ông đã giả chết, rồi tìm đường về xuôi.
Dòng họ Nguyễn ở Tiên Điền phải cất rất kĩ lai lịch thân Mạc của mình. Nhưng thú vị là: sau này, chính Nguyễn Nghiễm (thân phụ của Nguyễn Du) đã tiết lộ, ghi rõ trong gia phả - đại ý đến đời Nguyễn Nghiễm, dòng họ này vẫn ngầm cảm ơn triều đình nhà Mạc, không còn sợ nữa, mà tiết lộ trong nội bộ với nhau về gốc tích của mình. Xem ảnh chụp trích đoạn trong bài viết của tôi (đã công bố từ năm 2013-2014).
Nguồn (2014): https://www.facebook.com/photo/?fbid=721830301195381&set=a.721829631195448.1073741923.380158285362586
Bởi vậy, về cơ bản, tôi cũng đặt giả thiết là dòng họ của Tả Ao cũng vốn ở ngoài Bắc đã di cư vào xứ Nghệ.
Thêm nữa, cũng bởi vậy, tôi suy đoán thêm: thánh Tả Ao cũng phải là người sống vào cuối thời Hậu Lê. Ông bà cha mẹ có thể đã vào trước, tên làng Tả Ao đã được đặt từ trước đó lâu.
Rất có thể thánh Tả Ao cũng là người thời Mạc - có hai giai đoạn của nhà Mạc: 1).Nhà Mạc chính triều ở Thăng Long (1527-1593); 2).Nhà Mạc thiên di lên Cao Bằng (1593-1683). Khả năng cao Tả Ao là người thời Mạc ở Thăng Long.