Tôi thì gọi là "quốc ngữ hóa" Truyện Kiều.
Ở bài trước, đã nói về mốc 1865 (năm ra đời của "Gia Định báo") và mốc 1869 (năm đầu tiên mà nhóm Tôn Thọ Tường và Trương Vĩnh Ký đã quốc ngữ hóa quốc sử Đại Việt trên mặt báo "Gia Định báo).
Bây giờ nhắc đến một cái mốc mới của Trương Vĩnh Ký với Truyện Kiều - bản do họ Trương quốc ngữ hóa.
Bài đầu tiên là của nhóm Vấn Vân Vận Kiều.
1865-2025, vậy là vừa tròn 160 năm.
Gia Định báo là tờ báo tiên phong, được xem là mở đầu của báo chí quốc ngữ ở Việt Nam. Số đầu tiên của Gia Định báo ra đời năm 1865. Chúng ta nên ghi nhớ năm 1865 này.
Gia Định báo gắn với tên tuổi của học giả Trương Vĩnh Ký (1837-1898) và ông quan Tôn Thọ Trường (1825-1877).
Quan đốc phủ sứ Tôn Thọ Trường nên được ghi nhớ ở điểm sau: đây là người đầu tiên quốc ngữ hóa quốc sử Đại Việt, vào năm 1869, in trên Gia Định báo. Đại khái hơn 150 năm trước, quốc sử Đại Việt (cụ thể là Đại Việt sử kí toàn thư và một số bộ sử viết bằng Hán văn khác) đã được Tôn Thọ Trường quốc ngữ hóa.
Cụ Đặng Thái Phương 鄧太滂 là người cùng quê với các cụ: Tả Ao, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ. Cụ sinh khoảng năm 1674 và thọ ngoài 80 tuổi, nên tạm định là mất khoảng năm 1760.
Xưa ta gọi đó là "huyện Nghi Xuân" thuộc châu Hoan. Cụ Đặng Thái Phương cũng ở làng Uy Viễn của cụ Nguyễn Công Trứ, nên là tiền bối của cụ Trứ.
Công việc trùng san kinh Phật theo lối cổ thật kì công: ván khắc là gỗ thị, người khắc chữ phải bỏ cả tháng trời mới được một tấm ván (kích thước chỉ nhỉnh hơn tờ A4 một chút, khắc chữ Hán Nôm ở hai mặt).
Về bản in quốc ngữ của Kinh Đạo Nam (xuất bản năm 1927 ở Nam Bộ), tôi đã nói công khai trước nhiều người lần đầu tiên vào năm 2014, mà là tại hội trường thuộc Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh.
Tháng 3 năm ngoái, đi loạt bài: Phật giáo Đại Việt : Đại Tạng Kinh bản tiếng Việt và hòa thượng Tịnh Hạnh (1934-2015).
Tháng 3 năm nay, vẫn chủ đề này, và với hai trí thức Phật giáo là Trí Siêu và Tuệ Sỹ.