Vấn đề người Việt di cư vào xứ Quảng.
Tôi lấy các năm 1470 - 1471 là một mốc quan trọng (đã trình bày ở các bài viết học thuật đã công bố).
Sau năm 1471, tức sau năm hoàng đế Lê Thánh Tông thân chinh dẫn quân Đại Việt vượt đèo Hải Vân để vào đánh phá mang tính hủy diệt với vương quốc Cham-pa, thì người Việt cũng theo đó mà vào xứ Quảng nhiều dần lên. Trước năm đó, thường chỉ dừng ở xứ Thuận (vùng Huế ngày nay) mà thôi.
Bài thơ nổi tiếng của nhà vua Lê Thánh Tông - ngự đề tại thực địa năm 1494.
Đến nay, tại thực địa, vẫn thấy bài thơ này.
Họa lại bài thơ này của nhà vua có rất nhiều thi nhân đương thời động bút.
Đầu tiên, đưa lại ảnh bài thơ, bản chép lại bài thơ và các bản phiên âm dịch nghĩa. Toàn bộ là theo trang Thi Viện.
Cùng năm 1484, vua Lê Thánh Tông (1442-1497, lên ngôi năm 1460) cho dựng nhiều bia Văn Miếu dể ghi danh các tiến sĩ đã đỗ nhiều khoa trước đó (khoa đầu tiên được khắc bia trong Văn Miếu hiện nay là khoa năm 1442, tiếp theo là các khoa: 1448, 1463, 1466, 1475, 1478, 1481).
Năm 1442 thuộc niên hiệu Đại Bảo (vua Lê Thái Tông).
Năm 1448 thuộc niên hiệu Thái Hòa (vua Lê Nhân Tông).
Năm 1463 và năm 1466 thuộc niên hiệu Quang Thuận (vua Lê Thánh Tông).
Các năm 1475-1478-1481 thuộc niên hiệu Hồng Đức (vua Lê Thánh Tông).
Đây là tấm bia cổ nhất trong 82 tấm bia Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) ghi tên địa danh "huyện Yên Lãng".
Huyện Yên Lãng thời xưa, sau nhiều lần biến đổi địa danh hành chính, phần cơ bản ngày nay là huyện Mê Linh (hiện huyện này đang thuộc Hà Nội - xem về sự thay đổi khá thú vị của huyện Mê Linh ở đây).
Tên "huyện Yên Lãng" xuất hiện năm 1484 này đi kèm với tên tuổi nhà khoa bảng Nguyễn Li Châu. Hay chính xác hơn, là nhà vua, vào năm 1484 đã cho dựng tấm bia ghi tên các nhà khoa bảng đã đỗ trong kì thi năm 1475 (tức bia được dựng muộn lại 9 năm), mà tên đó thì được ghi kèm với địa danh quê hương.
Bia có ghi dòng đó như sau: NGUYỄN LI CHÂU 阮驪珠 người huyện Yên Lãng phủ Tam Đới.
Quê nhà của cụ Nguyễn Li Châu hiện là xã Văn Khê huyện Mê Linh.
Chúng tôi tính du lãng xứ Nam, có ghé qua nơi chốn cũ của cụ Trần Bích Hoành ở huyện Vụ Bản ngày nay.
Tên tuổi cụ được ghi ở nhiều tư liệu cấp quốc gia.
Trên bia đề danh tiến sĩ khoa thi năm Mậu Tuất - Hồng Đức 9 (năm 1478) thì thấy rõ tên của cụ. Bia này được soạn và khắc dựng vào năm Hồng Đức 15 (năm 1484), tức là muộn lại vài năm. Năm ấy, hoàng đế Lê Thánh Tông sai bọn Thân Nhân Trung soạn văn, khắc đá, dựng bia của nhiều khoa thi cùng một lúc.
Thân Nhân Trung và Ngô Sĩ Liên được vua giao nhiệm vụ độc quyển trong kì thi năm 1478.
Tư liệu ở dưới là bản trực tuyến của Viện Nc Hán Nôm - đã nằm sẵn trên mạng từ lâu. Tuy nhiên, bản hiện nay (đang xem ngày 18/1/2021) thì lại có nhầm lẫn sau: đưa nhầm ảnh chụp văn bia (cụ thể là đưa nhầm ảnh chụp đề danh tiến sĩ khoa thi năm Mậu Tuất, nhưng là đời Cảnh Hưng, mà không phải đời Hồng Đức !).