Trần Văn Đạt và Huỳnh Công Chế - các vị tiền hiền ở sáu xã Vạn Phước huyện Mộ Đức (Quảng Ngãi)

Vấn đề người Việt di cư vào xứ Quảng.

Tôi lấy các năm 1470 - 1471 là một mốc quan trọng (đã trình bày ở các bài viết học thuật đã công bố).

Sau năm 1471, tức sau năm hoàng đế Lê Thánh Tông thân chinh dẫn quân Đại Việt vượt đèo Hải Vân để vào đánh phá mang tính hủy diệt với vương quốc Cham-pa, thì người Việt cũng theo đó mà vào xứ Quảng nhiều dần lên. Trước năm đó, thường chỉ dừng ở xứ Thuận (vùng Huế ngày nay) mà thôi.

"Câu chuyện tình" hay "oan tình" Trần Huyền Trân - Trần Khắc Chung, nhìn từ thế kỉ 21

Đại khái là chính sử thời phong kiến có cái nhìn nghiêm khắc với cụ Trần Khắc Chung - một đại quan, có lúc là rường cột của thể chế nhà Trần.

Đại Việt sử kí toàn thư thì đại khái qui kết Trần Khắc Chung đã dan díu với công chúa Huyền Trân lúc nàng mới lớn, rồi lại tư thông với nàng khi đi cứu nàng từ Champa về.

Bây giờ, tới thế kỉ 21, nhiều người cho rằng, qui kết đó không đúng. Mở đầu là bài mình oan của Hoàng Hương Trang (trên website thuvienhoasen).

Những ngả đường giao lưu Việt - Chăm (bài Nguyễn Tiến Đông)

Văn minh Chàm trên đất Việt (Dougald J.W. O ‘Reilly)

Người Chăm hành hương về xứ Chăm (bài Phú Trạm)

Nơi ấy xem là một thánh địa của người Chăm. Gắn với thần sóng biển Po Riyak. Ông Tạ Chí Đại Trường đã từng có ý gắn Tứ Vị Thánh Nương (ở đền Cờn, Nghệ An) với Po Riyak. Thật ra, ngay bản thân Po Riyak cũng là truyền thuyết ngoại nhập, vốn không phải của Chăm.

Nơi mà thần Po Riyak của người Chăm ngự, thì nay, đang dần dần cuốn vào khu vực nhà máy điện hạt nhân.

Trải nghiệm tiếng và chữ Chăm của trí thức Chăm : đến cả bảy tám phần mười là độn tiếng Việt

Đó là trải nghiệm, và nhận xét thấm phần đăng đắng của Inrasara (Phú Trạm) - một trí thức Chăm, nhà thơ và nhà biên khảo về văn hóa Chăm. 

Trải nghiệm này nên được đặt trong đối sánh với tình hình của người Tày Nùng ở phía bắc.