Nhớ về học giả Nguyễn Quang Hồng (1940-2025) - hình ảnh nhà nghiên cứu miệt mài trước những hộp phiếu tư liệu

Mấy hôm nay, tin tức về sự ra đi ở tuổi 86 của học giả lớp cha chú - thầy Nguyễn Quang Hồng (1940-2025) - được loan đi ở các nơi.

1. Những cuốn sách đầu tiên của ông mà tôi đọc hồi đầu thập niên 1990, là một công trình về âm tiết (cho thấy bóng dáng một lưu học sinh Bắc Đại) và một cuốn về văn khắc Hán Nôm tuyển chọn (cuốn đó do ông chủ biên, cho thấy một tập thể làm việc cực kì chuyên nghiệp của đội ngũ các nhà Hán Nôm học Việt Nam lúc đó).

2. Chúng tôi lúc đó, thời điểm đọc hai cuốn sách trên, cũng hay giao lưu với một thầy Hồng khác, ở Khoa Sử (Đại học Tổng hợp Hà Nội lúc bây giờ), cũng vốn là dân học Bắc Đại. Hai cưu học sinh Bắc Đại, thì một người làm việc ở Viện Nghiên cứu Hán Nôm, một người ở Khoa Sử.

Tin rất vui, chờ đợi đã rất lâu : Bắt đầu có thể tra cứu nhanh chóng CSDL hình ảnh bản rập văn bia Việt Nam

Thời Pháp thuộc, cơ quan nghiên cứu EFEO tại Hà Nội đã cho làm thác bản (bản rập) văn bia Việt Nam trong một thời gian dài. Số lượng thác bản được tính là hơn 20 ngàn bản.

1. Trước đây, thư mục thác bản văn bia Việt Nam được biên soạn và đánh máy chữ. Có nhiều tập thư mục, mỗi tập được đóng bìa cứng và để ở thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm trước đây. Tạm gọi đây là Thư mục 1. Muốn nghiên cứu thác bản nào, bạn đọc cần tra vào Thư mục 1 và viết phiếu yêu cầu, thủ thư sẽ đi lấy thác bản trong kho ra cho đọc. Các thác bản được gấp nhỏ lại và đựng trong các túi đựng bằng bìa dày. Đây là cách làm quen thuộc suốt mấy chục năm.

2. Sau này, sang thế kỉ XXI, các cơ quan chuyên môn hợp tác với nhau ra được bộ Thư mục (tạm gọi là Thư mục 2) in trên giấy đẹp, cũng chia làm nhiều tập. Đặc biệt, kèm Thư mục 2 thì có bản in toàn bộ ảnh thác bản - người ta cho chụp lại toàn bộ thác bản và cho ấn ảnh, đóng thành hơn 20 tập. Muốn sử dụng thác bản nào, chúng ta có thể tra theo số văn bia (số được ghi trong Thư mục 2), để tìm ảnh in thác bản. Tuy bản in hơi mờ, nhưng cũng rất tốt.

3. Chúng tôi đã mong đợi có CSDL của toàn bộ ảnh thác bản được tiếp cận công khai. Mong đợi đã rất lâu.

Thì từ bây giờ, chúng ta đã có CSDL như vậy, đang mở ra.

Mất sách nguyên gốc ở kho của Viện Nghiên cứu Hán Nôm (sưu tầm từ tháng 1 năm 2025)

Cuối năm, mấy ngày này, có mấy bác hỏi mình về vấn đề sách cổ của kho Viện Nghiên cứu Hán Nôm bị mất. 

Mình là độc giả của kho sách này từ năm 1990 - khi Viện Nghiên cứu Hán Nôm còn ở trên đường Lý Thường Kiệt (đằng sau Viện Thông tin Khoa học Xã hội).

Lúc kho sách, cùng cả Viện Nghiên cứu Hán Nôm được chuyển về đường Đặng Tiến Đông, rồi phục vụ lại, mình cũng tới đọc thường xuyên, chắc là tập trung nhất trong các năm 1992-1993-1994-1995-1996.

Sau năm 1997 thì mình không có điều kiện đọc chuyên tâm như trước. Chỉ thi thoảng đến đọc nhanh (có khi chỉ một buổi, có khi một vài ngày).

Đại khái là nhiều kỉ niệm với kho sách của Viện Nghiên cứu Hán Nôm.

Bây giờ, từ tháng 1 năm 2025, sưu tập dần các thông tin về việc mất sách - mà dư luận đã quan tâm từ nhiều năm nay. Mở đầu là một bài của học giả Phạm Hoàng Quân đăng năm 2023 trên báo.

Thông tin hội thảo quốc tế 2025 về tư liệu Hán Nôm tại Viện Thông tin Khoa học Xã hội

Chép nguyên về từ trang chủ của Viện Thông tin Khoa học Xã hội Việt Nam.

Báo Nhân Dân : Tránh sử dụng bản sao sắc phong thiếu chính xác

Bài đã đăng trên báo Thời Nay (ấn phẩm của báo Nhân Dân; Tổng Biên tập Lê Quốc Minh) số 1463 (Thứ Hai, ngày 22/1/2024). Sau đó, xuất hiện trên trang web của báo Nhân Dân.

Tác giả là một nhà báo lâu nay có chuyên về mảng sắc phong.

Tổng quan về dư địa chí (quốc gia, tỉnh, huyện, xã, thôn) trong kho sách Hán Nôm - bài Trịnh Khắc Mạnh 2009

Về cuốn xã chí, tức ghi chép về một "xã" của một văn nhân sinh trưởng ở xã đó, thì trên Giao Blog, có thể đọc lại ở đây.

Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam và những vụ mất sách lớn đầu thế kỉ XXI

Đã có một số vụ mất sách lớn ở Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam.

Đầu tiên là cần nhắc đến vụ thuổng hàng nghìn cuốn sách trong kho của Thư viện Khoa học Xã hội (thuộc Viện Khoa học Xã hội tại Tp. Hồ Chí Minh). Vụ này bị phát giác vào cuối năm 2002. Thủ phạm trộm sách là một bảo vệ.

Sau đó, sang năm 2004, lại phát giác việc khoảng 20.000 cuốn sách bị mất tiếp, cũng là Thư viện Khoa học Xã hội nói trên.

Mấy vụ lẻ tẻ khác thì không tính.

Thế rồi, đến cuối năm 2022, công luận biết đến việc mấy chục cuốn sách Hán Nôm bị biến mất khỏi kho sách của Viện Nghiên cứu Hán Nôm (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam).

50 năm chuyên ngành Hán Nôm (1972-2022)

Khảo sát sơ bộ kho sách chữ Nôm ở Thư viện Quốc gia Việt Nam (bài Phạm Thế Khang)

Học giả Nguyễn Hữu Tưởng (1954-2021) vừa từ trần

Chú Tưởng đã từ trần vào sáng ngày 4 tháng 8 năm 2021 (tức ngày 26 tháng 6 năm Tân Sửu), hưởng thọ 68 tuổi.

Học giả Phan Văn Các vừa từ trần (1934-2020)

Vào khoảng đầu thập niên 1990, thầy Phan Văn Các (lúc đó là Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hán Nôm) có đứng lớp ở Khoa Ngữ văn - Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội mấy buổi dạy chúng tôi môn Bách gia chư tử thời Tiên Tần (có các vị Khổng Từ, Lão Tử, Mạnh Tử,...). Giọng ông ấm và đều đều, nội dung giảng thường mực thước và thú vị.

Học giả Phan Ngọc - những ghi chép nhanh 2020

Phan Ngọc là một cái tên đặc biệt với chúng tôi - lứa sinh viên Đại học Tổng hợp Hà Nội hồi nửa đầu thập niên 1990. Đó là thời điểm ông cho ra đời nhiều tác phẩm cùng một lúc, mà nhiều cuốn thì mua được dễ dàng ở hiệu sách nho nhỏ trước cổng trường (cái hiệu sách ấy đã nhắc qua ở đây), hay hiệu sách ở khu Bách hóa Thanh Xuân (nằm ở gần giữa đoạn đường nối kí túc xã Mễ Trĩ với cơ sở nhà trường ở Thượng Đình, nên rất tiện lúc đi học hay lúc trở về).

Những tác phẩm của Phan Ngọc hồi đó chỉ mỏng mỏng nhưng được bạn đọc trong giới học thuật tán thưởng nhiều. Sinh viên bọn tôi thì thích sự trẻ trung trong cách viết và lối nghĩ của một học giả kì cựu.

Ngoài sách, Phan Ngọc cũng cho đăng nhiều bài rất thú vị trên các tạp chí học thuật. Chúng tôi đều chú ý đọc (một số sau được đưa vào sách, hoặc là được rút từ sách ra). Gần đây, sách đã xuất bản thời đó của Phan Ngọc bị Lê Minh Khai bỉ bai nặng, ở đây.

Thông tin học thuật : Hội thảo Quốc tế về 100 năm kết thúc khoa cử Nho giáo (1919-2019)

Mình có tham gia (dự và trình bày tham luận ở tiểu ban).

Thông tin chính thức từ ban tổ chức, thì chưa nhận (tính đến 23h 19 phút đêm 11/8/2019).

Phiếm đàm thế sự : chuyện cũ chuyện mới Viện Hán Nôm (ghi chép cá nhân Nguyễn Đức Toàn)

Mình thì vừa mới nhận một cuốn sách khá dày mà Nguyễn Đức Toàn ở vị trí đồng tác giả (sưu tầm, giới thiệu và biên dịch). Gần 700 trang, xuất bản bởi Nxb VNU, là Thơ văn xướng họa giữa các sứ thần Việt Nam - Triều Tiên. Còn đang đọc, nhưng hơi tiếc là sách không nói gì về những cuộc xướng họa giữa Nguyễn Tông Quai và sứ thần Triều Tiên (đợt trước, nhân ông Kim Chính Ân vượt sông Áp Lục để theo tàu chuyên dụng tới Hà Nội, thì Giao Blog đã nói nhanh ở đây). Chắc là nhóm tác giả có ý riêng gì đó (nhưng chưa tìm thấy chỗ họ giải thích vì sao không đề cập).

Đại khái là Nguyễn Đức Toàn có tên đồng tác giả của khá nhiều sách nghiên cứu được xuất bản gần đây.

Hiện nay, Toàn không ở Viện Hán Nôm nữa. Qua blog cá nhân, thì biết Toàn đang ở Đức. Bây giờ, thì xem nhanh một mẩu Toàn ghi chép lại một ít chuyện thế sự ở Viện Hán Nôm.

Một ghi chú về sự "phát rồ" của người Trung Quốc vì không bỏ được chữ Hán

Mình dùng một cái tên khác, cho một ghi chép ngắn của Quách Hiền.

Rất lâu rồi mới thấy cô Quách.

Quả thật, người Trung Quốc đã rất muốn vứt quách chữ Hán đi từ lâu lắm rồi. Nhưng cũng là sự thực rõ ràng, người Trung Quốc không tài nào vứt chữ Hán đi được.

Vai trò của Hán Nôm trong văn hoá đương đại (toàn văn các báo cáo)

Tin về hội thảo Hán Nôm 2016 (gọi tắt) đã điểm ở đây, ở đây, và ở đây.

Toàn văn các báo cáo đã được phía Ban Tổ chức chính thức đưa lên mạng (theo đường link ở dưới).

Vai trò của Hán Nôm trong văn hoá đương đại (tin hội thảo 27/8/2016)

Tin về hội thảo này, đã điểm nhanh hôm trước, ở đây và ở đây.

Bây giờ là tin đăng trên website của Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam.

Vai trò của Hán Nôm trong văn hóa đương đại : thông tin về hội thảo khoa học ngày mai

Đang bận, nên đưa nhanh thông tin từ Fb. Có đủ cả chương trình và thông cáo báo chí.

Mai mình có tham gia hội thảo này, nên sẽ đưa thêm thông tin sau.

Học giả 102 tuổi tặng 500 cuốn sách cho Viện Hán Nôm

Học giả Trần Nghĩa vừa qua đời (1936 - 2016)

Ông là thầy của chúng tôi. Tác giả của nhiều bộ sách công cụ quan trọng trong nghiên cứu thư tịch cổ Việt Nam. 

Bài viết đầu tiên trên Tạp chí Hán Nôm của tôi có bản thảo viết tay, mùa hè năm 1993, khi đang là sinh viên năm thứ ba, đã được thầy sửa chữa và đề nghị sửa chữa về cách thức trình bày. Đến nay, tôi vẫn lưu giữ những chỉnh lí bằng nét bút mảnh, gầy và rất dễ đọc của thầy trên bản thảo. Khi đó thầy là Tổng Biên tập.