Văn nghệ Thứ Bảy : sự trở lại của một người tài - học giả Nhượng Tống

Chúng ta đã lãng quên một người tài hoa Nhượng Tống trong một thời gian dài. Những năm đầu thế kỉ 21, nhắc đến Nhượng Tống, mà có nhiều người còn không biết, lại có nhiều người tưởng là một ông thi sĩ đời Tống nào đó bên Trung Quốc !

Những năm gần đây, trong thập niên thứ hai rồi đầu thập niên thứ ba của thế kỉ 21, chúng ta đang chứng kiến một sự trở lại của Nhượng Tống. 

Học giả Phan Ngọc qua đời ở tuổi 96 (1925-2020)

Mình đang du lãng ở mạn biển Đông Bắc.

Khoảng chập tối hôm ghé thăm nhà thơ Trần Nhuận Minh tại nhà riêng ở Hòn Gai, tối 27 tháng 8, thì nhận được tin báo nhanh: bác Phan Ngọc vừa qua đời. Muộn hơn chút, lúc đã rút về đến chỗ nghỉ sát biển, thì nhận được nhắn tin của một bạn báo tin về tang lễ (đại khái là buổi sáng của ngày 1 tháng 9 sắp tới).

Làm việc kín lịch ở vùng mỏ, nên không cập nhật được kịp thời thông tin trên Giao Blog.

Bây giờ, lấy một tin từ Tuổi Trẻ và cáo phó từ Fb của em Kiều Mai Sơn về đăng loạt đầu tiên. Các thứ khác thì đưa xuống bổ sung ở dưới đó.

Đọc nhanh về cụ Phan Ngọc trên Giao Blog ở đây và ở đây.

Học giả Phan Ngọc - những ghi chép nhanh 2020

Phan Ngọc là một cái tên đặc biệt với chúng tôi - lứa sinh viên Đại học Tổng hợp Hà Nội hồi nửa đầu thập niên 1990. Đó là thời điểm ông cho ra đời nhiều tác phẩm cùng một lúc, mà nhiều cuốn thì mua được dễ dàng ở hiệu sách nho nhỏ trước cổng trường (cái hiệu sách ấy đã nhắc qua ở đây), hay hiệu sách ở khu Bách hóa Thanh Xuân (nằm ở gần giữa đoạn đường nối kí túc xã Mễ Trĩ với cơ sở nhà trường ở Thượng Đình, nên rất tiện lúc đi học hay lúc trở về).

Những tác phẩm của Phan Ngọc hồi đó chỉ mỏng mỏng nhưng được bạn đọc trong giới học thuật tán thưởng nhiều. Sinh viên bọn tôi thì thích sự trẻ trung trong cách viết và lối nghĩ của một học giả kì cựu.

Ngoài sách, Phan Ngọc cũng cho đăng nhiều bài rất thú vị trên các tạp chí học thuật. Chúng tôi đều chú ý đọc (một số sau được đưa vào sách, hoặc là được rút từ sách ra). Gần đây, sách đã xuất bản thời đó của Phan Ngọc bị Lê Minh Khai bỉ bai nặng, ở đây.

Lại về Nguyễn Trãi đi trước Stalin, sớm hơn và đầy đủ hơn

Không biết là Phan Ngọc gây ảnh hưởng cho Nguyễn Thanh Giang. Hay là ngược lại ? Muốn biết rõ thì phải xem. Nhưng rõ ràng, từ đầu thập niên 1990, cụ Phan Ngọc thì đã phát minh rằng Nguyễn Trãi đưa ra định nghĩa về dân tộc sớm hơn Stalin.

Đại khái Phan Ngọc đã viết: "Nguyễn Trãi…trước Stalin 465 năm đã thấy dân tộc là một thể thống nhất gồm bốn yếu tố là địa lý (“Núi sông bờ cõi đã chia”), phong tục (“Phong tục Bắc Nam cũng khác”), lịch sử (“Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời xây nền độc lập”), chính quyền thống nhất (“Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên hùng cứ một phương”)".

Quan điểm trên của Phan Ngọc vào năm 2010 gặp sự phê phán gay gắt của Liam (Lê Minh Khải), đến mức Liam bảo cuốn sách của cụ là "hỏng kinh khủng".

Lời bình của Liam cho "Bản sắc Văn hóa Việt Nam" của Phan Ngọc: "một cuốn sách hỏng kinh khủng"

Đó là câu kết trong bài điểm sách viết từ năm 2010 của Liam dành cho cuốn Bản sắc văn hóa Việt Nam (xuất bản lần đầu vào đầu thập niên 1990) của học giả Phan Ngọc.

Nguyên văn cả câu bằng tiếng Anh là: "I’ve already written pages about this one sentence, and I could write pages more. What is clear to me is that Phan Ngọc’s Bản sắc văn hoá việt nam is a horribly flawed book" (bản dịch của Hà Hữu Nga: Tôi đã viết mấy trang chỉ về một câu trên thôi, và có thể tôi sẽ viết thêm nhiều trang nữa. Đối với tôi rõ ràng Bản sắc văn hoá Việt Nam của Phan Ngọc là một cuốn sách hỏng kinh khủng). 

Về cơ bản, cuốn sách của cụ Phan Ngọc, từ khi xuất bản lần đầu đến nay, đã tái bản nhiều lần, và được học giới Việt Nam đón nhận hồ hởi. Rất nhiều tiếng khen tặng dành cho nó (nhớ một ông bạn tôi, là Trần Văn Toàn, lúc đó còn ở bên trường Nguyễn Ái Quốc đã ngay lập tức có bài khen trên tạp chí Hán Nôm - ghi theo trí nhớ, để tra cứu lại sau).