"Lăng Mẫu Liễu Hạnh" đầu năm 2025 - bài 2 (từ lúc nào xuất hiện tên "Lăng Liễu Hạnh")

Ở bài 1, chúng ta đã nắm rõ việc đổi tên gọi của lăng: năm 2021, bằng văn bản chính thức, Bộ Văn hóa đã đổi từ tên "Lăng Liễu Hạnh" (có từ năm 1975) thành "Lăng Mẫu Liễu Hạnh" cho đúng với lịch sử và tín ngưỡng. 

Có thể tạm thấy quá trình như sau:

- Từ xa xưa, lăng của Liễu Hạnh công chúa luôn được địa phương và nhân dân thập phương gọi là "Lăng Mẫu", "Lăng Thánh Mẫu", "Lăng Mẫu Liễu Hạnh", "Lăng Mẹ",... Không ai gọi một cách bất kính là "Lăng Liễu Hạnh" cả.

- Đến năm 1975, khi ra quyết định công nhận di tích cho quần thể Phủ Giầy (sau đó là bằng công nhận được phát hành theo quyết định), thì cái tên "Lăng Liễu Hạnh" xuất hiện. Năm 1975 đã ra đời tên "Lăng Liễu Hạnh".

- Tên "Lăng Liễu Hạnh" là sản phẩm của một thời kì lịch sử đã qua đi, trong đó có nhiều năm chống mê tín di đoan rộng khắp, đền chùa miếu mạo từng bị phá hủy hàng loạt.

- Sau Đổi Mới, tín ngưỡng dân gian được dần phục hồi, đền chùa miếu mạo được trùng tu tôn tạo. Hội Phủ Giầy đã được mở thử nghiệm trở lại từ nửa sau thập 1990.

- Thầy trò chúng tôi (thầy Nguyễn Hùng Vĩ và tôi) đã đi khảo sát nhiều đền phủ chùa chiền từ năm 1993, bằng xe máy 50cc của thầy - chiếc xe máy huyền thoại, gắn với nhiều kỉ niệm đáng nhớ của không ít sinh viên Khoa Ngữ Văn ngày trước. Trong đó, có  Phủ Tây Hồ ở Hà Nội (xem ở đây), đền Bà Kiệu (Hà Nội), Phủ Giầy Nam Định (xem lại ở đây).

- Hồi đó, thầy trò chúng tôi đã có một máy ảnh chụp phim 36 kiểu (chụp giỏi thì ra được 36 kiểu ảnh). Cũng là một máy ảnh huyền thoại, vì sao có nó thì kể sau. Gần đây, do may mắn, tôi tìm lại được nhiều ảnh thầy trò chúng tôi đã chụp trong những năm tháng rong ruổi ấy - hiện đang xử lí kĩ thuật.

- Có mặt ở Phủ Giầy từ năm 1993 đó, thầy trò chúng tôi đã nghe người địa phương Phủ Giầy và nhân dân thập phương phàn nàn về cái tên "Lăng Liễu Hạnh". Người ta cho rằng, đấy là cái tên "do nhà nước đặt cho" và chưa đúng với lịch sử và tín ngưỡng. Bởi vậy, người ta mong có ngày được chính thức đổi lại, thành "Lăng Mẫu Liễu Hạnh" hay "Lăng Thánh Mẫu Liễu Hạnh",...

Tức là mong đổi lại cho đúng !

- 1975-2021, tính ra tới gần 50 năm, địa phương và nhân dân thập phương phải chịu đựng cái tên "Lăng Liễu Hạnh".

- Sau năm 2010, dòng họ Trần Lê và địa phương đã bền bỉ kiến nghị lên cơ quan Bộ Văn hóa, với các chứng cớ lịch sử được dẫn ra. Kết quả là đến năm 2021, tên của lăng mới được Bộ Văn hóa quyết định đặt lại, đổi lại, cho đúng với lich sử và tín ngưỡng, thành "Lăng Mẫu Liễu Hạnh".

Lăng Mẫu Liễu Hạnh đầu năm 2025

1. Câu hỏi đặt ra: quyết định công nhận di tích năm 1975 của Bộ Văn hóa cho quần thể Phủ Giầy (sau đó là bằng công nhận được phát hành) có phải là văn bản đầu tiên của cơ quan nhà nước sau năm 1954 ghi tên không đúng với lịch sử và tính ngưỡng thành ra "Lăng Liễu Hạnh" hay không ?

Dù không đúng với lịch sử và tín ngưỡng, nhưng do là quyết định của Bộ Văn hóa từ năm 1975, nên cái tên "Lăng Liễu Hạnh" vẫn được xem là chính thức. 

2. Tạm thời, có thể trả lời ngay: quyết định năm 1975 của Bộ Văn hóa chưa phải là văn bản đầu tiên.

Vậy văn bản nào đầu tiên ?

3. Tạm thời, có thể trả lời chính xác rằng: văn bản nào đầu tiên thì cần khảo sát thêm, nhưng trước quyết định năm 1975 của Bộ văn hóa thì có lí lịch di tích do Ty Văn hóa soạn thảo năm 1964 !

Văn bản năm 1964 này có trang đầu và trang cuối như sau:

Trang đầu

Trang cuối

Văn bản năm 1964 này ghi rõ: "Hệ thống Phủ Giầy gồm Phủ Chính (phủ Chính), Phủ Vân (phủ Vân), lăng, đền Thượng và một số phủ nhỏ khác".

4. Ở trang 2 của văn bản này, thấy rõ tên gọi "Lăng Liễu Hạnh". Xem ảnh ở dưới.

Tạm thời phân tích nhanh văn bản năm 1964 như trên.

Tháng 1 năm 2025,

Giao Blog

---