Jules Silvestre (người Pháp) viết trước năm 1900 về các vị thần của người An Nam

Jules Silvestre là một giáo sư tại Trường Khoa học Chính trị Paris (nước mẹ Đại Pháp), đã viết và cho in loạt bài giới thiệu về An Nam trên các báo, rồi sau đó tập hợp thành sách. Tất cả đều xuất bản trước năm 1900.

Cần lưu ý là dịch giả tiếng Việt và biên tập bản dịch tiếng Việt ở nhiều chỗ do còn thiếu kiến thức về các vị thần An Nam, nên chú thích không đúng. Ý tác giả muốn nói đến A, nhưng dịch giả tiếng Việt và người biên tập lại hiểu ra B (B khác A).

1. Đại khái, sách của ông thì như sau (gần đây đã có bản dịch tiếng Việt in rất đẹp).

2. Trong sách, Jules sử dụng cả tư liệu viết (đã có trước đó) của người phương Tây (ví dụ như sách của Đắc Lộ hay sách của Baron) và tư liệu thực tế mà ông thấy tại An Nam, để viết tổng quan về nước An Nam.

3. Sách có đoạn như sau:

Nay nêu lại để khỏi quên mà thôi.

Tháng 12 năm 2025,

Giao Blog

---

Bản đánh máy tiếng Việt được thực hiện bởi trợ lí AI (tôi chưa kiểm tra)

"

Ít có thầy tu đúng nghĩa: như cha de Rhodes nói, có một đám phù thủy và pháp sư, mang tên Phù thủy, Pháp môn, Thầy địa lý và Bà cốt. Chính để làm việc Phá ngục hay phá hủy địa ngục, Phan-ac và Ổn dịch quấy nhiễu người sống hay cứu thoát dịch bệnh, Vàng mà để gửi tiền đối với người quá cố, hoặc chính dùng để dáng sao đem vận may đến cho những ngôi nhà, những đồ vật bị mất hoặc bị đánh cắp, những con đường, v.v…, chẳng hạn như Thiêu-van-da-ly [Thiên văn địa lý?], Boi-koc [Bối cóc, bối què?], Xem số xem tướng; hoặc cách khác để áp dụng Hồ-Cây-nêu [Hổ cây nêu?]. Cô hồn, hoặc Vua-bếp (cái này gợi nhớ đến cuộc chiến của Đức Phật với ma qủy và được dùng lên vôi ở mối nhà dân ăn; báo trò cho bếp gia đình), hoặc chế điều chỉnh các nghi lễ mà người ta phải tuân thủ liên quan đến các thần linh khác nhau phổ biến nhất, như:

Thái Cực;
Mục Mui;
Bàn Cổ;
Tam Hoàng;
Mi Oa;
Thượng Đồng;
Lý Ông Trọng;
Vua Trịnh;
Thiên Lôi;
Diêm Vương;
Thổ Công;

Lão tử;
Ngọc Hoàng;
Trương Nghi;
Tiên Sư;
Thành Hoàng
Thổ Chủ;
Hà Bá Thủy Quan;
Phạm Nhan;
v.v...

và những thứ vô tri vô giác, động vật, con người, và gái mại dâm mà người ta tôn thờ.

1 Ở đây có lẽ muốn nói tục thờ Đi Dàng, Lỗ Lường: “Đây rõ ràng là một ‘chùa’ thờ thần Po Yan Dari, sau này Việt hóa ngay trên đất Chăm cũ là Đi Dàng, Lỗ Lường. Thần ban phúc cho người cầu cúng khi người này cầm gậy thọc vào hạ bộ của thần. Tên Bà Danh là ý ‘phô phang’ đó, còn tên Bà Danh là nói về cây gậy (hẳn bằng đá ở chùa này). Xét các tượng còn đến bây giờ, ta phải tiếc là đã mất đi pho tượng đặc biệt này. Chứng dẫn của Phạm Đình Hổ (thường kể những chuyện nữa sau thế kỷ XVIII) cho ta xác quyết thêm về những điều suy đoán trên. Ông dẫn ra hai ‘Miếu bà Chúa Ngựa’ của một bà cực dâm…, người đến cúng thường lấy lối mịt làm dương vật đá cúng. Po Yan Dari trong trường hợp này rõ ràng đã được Việt hóa, bên dân thêm một bậc nữa vì người kế cho biết quan nha phải dùng ngựa mới đủ thỏa mãn bà, nghĩa là đúng với lời mắng mỏ ‘Con đi ngựa!’ của dân gian”. (Trích Thần, Người và Đất Việt của Tạ Chí Đại Trường). – ND.

"