Tưởng niệm học giả Hoàng Phương Mai (1976-2025) - chúng tôi đã cùng học chữ Nôm Tày - Nùng như thế

Tôi tự học về chữ Nôm Nùng, đặc biệt là các truyền bản Nôm của người Nùng An (một nhóm địa phương của Nùng, tập trung chủ yếu ở huyện Quảng Uyên tỉnh Cao Bằng trước đây), bắt đầu từ năm 1997 - sau một thời gian đã làm điều tra điền dã dài hạn và photo toàn bộ các truyền bản đó (phải photo ở khu phố huyện, hay ra thành phố Cao Bằng, nên phải làm bền bỉ trong một thời gian dài).

Các năm 1997-2000, tôi chủ yếu phỏng theo cách làm của các tiền bối chuyên về chữ Nôm vùng Choang - Tày - Nùng ở biên giới Việt Trung, như Lý Phương Quế (Trung Quốc) hay Nguyễn Văn Huyên (Việt Nam) và Cung Văn Lược (Việt Nam), để tự học, tự đọc, tự phiên âm ngay tại thực địa, và trao đi đổi lại với các trí thức người Nùng An tại chỗ - chủ yếu chính là nhóm các thầy Tào đang sử dụng các sách ghi bằng Nôm Nùng An.

Hướng đến một môi trường học thuật không thiên vị : những tạp chí in bằng nhiều thứ tiếng

Tạp chí quốc tế mà có thể in nhiều thứ tiếng, tác giả sở trường nhất (hay gần nhất) với tiếng nào thì sẽ viết bằng tiếng đó. Bởi vậy, một số tạp chí sẽ có nhiều thứ tiếng khác nhau.

Tại sao phải làm thể ? Trả lời: để tạo được môi trường học thuật không thiên vị. Không quá trọng bất cứ ngôn ngữ nào, tức là không có ngôn ngữ nào là chính và ngôn ngữ nào là phụ. Dĩ nhiên, như một kết quả của diễn tiến lịch sử thế giới cận đại, có một số ngôn ngữ được sử dụng nhiều (Anh, Pháp, Trung,...).

Phải làm gì mới có tạp chí như vậy ? Đầu tiên là tư tưởng "đi vào thế giới hiện đại bằng tinh thần dân tộc học", tức mọi tộc người nói bất cứ ngôn ngữ nào đều được bình quyền trong thế giới. Bình quyền về ngôn ngữ, tức là được bình quyền về tri thức. Thứ hai, là phải có một bộ biên tập đủ mạnh, đòi hỏi đầu tư nhiều thời gian.

Đó là quan điểm làm tạp chí và làm sách của một người thầy của tôi - Nguyên Giáo sư Đại học Tokyo, nguyên Giáo sư Đại học Toyo, thầy Suenari Michio (1938 - ). Ban biên tập của tạp chí học thuật của học hội ở Nhật Bản hoạt động theo hình thức luân phiên, tức là trách nhiệm của một nhóm trong một thời gian ngắn. Ông thầy đã là biên tập chính (tạm gọi như tổng biên tập) của một số lần, tức của một vài số tạp chí.