Tứ Vị Thánh Nương ở đền Cờn (luận giải và thông tin của bạn Brian Wu)

Có vấn đề người Hoa trong tục thờ Tứ Vị Thánh Nương. Đó là nhận thực chung của nhóm nghiên cứu về TVTN của chúng tôi, gồm: Onishi, Ngưu Quân Khải, tôi, và một số vị khác.

Onishi và tôi dự kiến đào sâu về kĩ thuật, nhưng vẫn gác đấy, chưa xong !

Ngưu Quân Khải và tôi đã đi tới Nhai Sơn (Quảng Đông - Trung Quốc), xác nhận xong một số điểm quan trọng khi gặp gỡ với dòng họ Dương ở Nhai Sơn - dòng họ của Thái hậu nhà Tống, tức Dương Thái hậu, người đã trẫm mình xuống biển và bị trôi vào khu vực Cửa Cờn ở Nghệ An hồi đó theo truyền thuyết. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn cần xác nhận thêm mấy điểm nữa. Một chút chuyện về Nhai Sơn, đã đi trên Giao Blog, ví dụ ở đây.

Viết học thuật là vậy. Nhiều khi phải chuẩn bị cả chục năm trời, mới có thể cầm bút. Mà viết, nhiều khi không liền mạch được (bị đứt quãng, sau phải khởi động lại việc viết !).

Đảm bảo vất vả hơn, hoặc cũng phải ngang với công việc viết tiểu thuyết của phía các nhà văn, ví dụ bạn Thiên Sơn - tác giả của bộ Đại gia.

Bây giờ đưa một phân tích của bạn Brian Wu. Cơ bản thì bạn này là "ngoài chuyên môn". Nhưng nhiều khi do ngoài chuyên môn, nên lại có một số dự cảm khá hay, có khi là mang gợi ý cho bên chuyên môn.

Chép nguyên về từ Fb của B.W.

Bài này là tiếp theo bài trước của B.W (đã đưa về Giao Blog ở đây).

Tháng 6 năm 2025,

Giao Blog

---

Brian Wu 

drtoesSnpo1016ti02cl9260a6ihlc5u5n8  97t15afim,310hg2ifhlgá   · 

Lại về việc thờ Tứ Vị Thánh Nương

Việc thờ Tứ Vị Thánh Nương với những lễ vật không tinh khiết, được viết bởi ông Đắc-Lộ và trong bộ Ô Châu Cận Lục, thì có lẽ đã cho phép chúng ta đặt ra nghi vấn đây là tục thờ yoni của người Chàm (xem >> https://www.Facebook.com/brian.wu.121772/posts/3215494668701473).

Nhưng một vấn đề mà hình như chưa có nhà nghiên cứu Việt Nam nào đã làm, đó là nghiên cứu về sự ảnh hưởng của những di dân nhà Tống đến An Nam và Chiêm Thành lên trên xã hội Đại Việt thời nhà Trần lúc bấy giờ, để trả lời cho câu hỏi, là có thật là việc Nho-giáo hóa lai lịch Tứ Vị Thánh Nương, do chính người Việt tạo ra không, hay thật ra việc này là do chính nhóm di dân Tống sống ở khu vực Nghệ An hoặc Chiêm Thành tỵ nạn thời nhà Trần đã làm việc đó ?

Ngày nay, chúng ta chỉ biết về những người di dân Tống này, qua Toàn Thư, với các sử kiện quân Tống đã hội nhập với quân Đại Việt, trong các cuộc chiến chống quân xâm lược Nguyên Mông vào đất Đại Việt.

Nhưng qua bài viết nghiên cứu Chinese Refugees in Annam and Champa at the End of the Sung Dynasty của học giả Hok-Lam Chan, chúng ta thấy có thấy có vài điều rất đáng để ý như sau:

(1) Tể tướng Trần Nghi Trung 陳宜中 vào năm 1276 đã sang tỵ nạn ở Chiêm Thành, rồi đến năm 1282 lúc quân Nguyên Mông đánh Chiêm Thành, thì ông này bỏ chạy sang Xiêm La và mất ở đấy

(2) Tướng Trương Thế Kiệt 張世杰 sau trận thua năm 1278 đã giong thuyền để đi qua An Nam nhưng thuyền lật mà bị chết đuối

(3) Quan Lại-Bộ-Thượng-Thư Trần Trọng Vi 陳仲微 chạy sang An Nam và còn được vua Trần Thánh Tông làm thơ viếng khi mất (xem bài Vãn Trần Trọng Vi tại đây >> https://www.thivien.net/.../poem-O-mzzJipLHpu9vq59HkvjQ). Nhưng sau này, khi con của Trọng-Vy là Trần Văn Tôn 陳文孫 lại dẫn binh quân Nguyên Mông qua An Nam (mà theo An Nam Chí Lược quyển 10 phần Trần Trọng Vy là "Sau Quốc-đệ nước An-nam là Trần-Thôi bị tội, lén khiến con của Trọng-Vy là Trần-Văn-Tôn qua Trung-Quốc xin quân đánh An-nam. Mùa đông năm giáp-Thân, đại-binh qua đánh nước Nam, Trấn-Nam- Vương cho Trần-Văn-Tôn làm Thiên-Hộ để dẫn đường"), nên vua Trần Thánh Tông cả giận mà sai quân bổ quan tài Trọng Vy.

(4) Quan Thị-Độc Tăng Uyên Tử 曾淵子 chạy sang An Nam. Sau này lúc quân Nguyên Mông sang xâm lược Đại Việt vào năm 1284, thì vị quan này bị bắt (nhưng theo An Nam Chí Lược quyển 10 thì vị quan này tự hàng phục quân Nguyên Mông). Vị quan Tăng Uyên Tử này, có làm rất nhiều thơ ca ngợi cảnh Đại Việt và các bài thơ này được lưu truyền phổ biến trong giới sĩ tử Đại Việt

(5) Theo Nguyên Sử quyển 209 An Nam truyện, thì trong cuộc xâm lược Đại Việt năm 1285 - "Lại ở An Diễn Châu, Thanh Hóa, Tràng An bắt được con rể của Trần Thượng thư nhà Tống trước đây, Lương phụng ngự của Giao Chỉ cùng bọn Triệu Mạnh Tín, Diệp lang tướng ... hơn bốn trăm người" (xem bản dịch An Nam Truyện - dịch giả Châu Hải Đường - trang 69).

(6) Thổ quan châu Tư Minh của nhà Nguyên chạy sang Giao Chỉ sau năm 1294, lúc bị quân nhà Nguyên dẹp loạn, về với triều đình nhà Trần của Đại Việt

(7) Một đoàn thuyền tỵ nạn người Tống gồm 30 chiếc, đã đổ lại ở La-Cát-Nguyên 羅吉原, để rồi được triều đình nhà Trần sắp xếp cho ngụ cư ở Thăng Long

(

Vào năm 1285, có một người nhà Tống tên là Triệu Trung giúp đỡ hoàng tử Trần Nhật Cảnh trong việc đánh bại quân Nguyên Mông ở Hàm tử quan

(9) Nguyên Sử còn viết về hai nhơn vật có vẻ như là hay nhơn vật người nhà Tống tỵ nạn ở Chiêm Thành, đã giúp đỡ cho triều đình Chiêm Thành trong việc đánh trả quân Nguyên Mông

Như vậy thì chắc ai mà nghiên cứu sử nhà Trần, họ cũng rõ về những việc liên quan đến di dân tỵ nạn nhà Tống vào An Nam và Chiêm Thành này, và có khi hiểu rõ hơn chúng ta về sự ảnh hưởng của nhóm người di dân Tống này, lên trên triều đình và xã hội Đại Việt đương thời. Nhưng không hiểu đã có ai viết gì về sự ảnh hưởng của các nhóm di dân Nam Tống lên trên xã hội và văn hóa Đại Việt thời Trần đương thời chưa bạn nhỉ ?

Nhưng ở một khía cạnh khác, đó là từ những sự việc di dân Tống tỵ nạn ở Đại Việt và Chiêm Thành thời nhà Trần Đại Việt trên, chưa thấy ai nêu ra câu hỏi về nguồn gốc lai lịch Tứ Vị Thánh Nương ở Đền Cờn Nghệ An liên quan đến người nhà Tống là từ đâu ra. Có thật là truyền thuyết này là do người Việt đặt ra không, hay thật ra là do chính nhóm người Tống ngụ cư ở Nghệ An đương thời đã huyền thoại hóa lại việc thờ thần của người Chàm, thành ra là việc thờ cô công chúa cùng mẹ và 2 con thời nhà Tống, mất vì tự tử đâu đó có vẻ là bên Trung Quốc, rồi trôi dạt đến Càn Hải Nghệ An. Rồi sau này, chính người Việt đã thừa hưởng lại di sản này và tiếp tục việc lan truyền lai lịch Tứ Vị Thánh Nương liên quan tới nhà Tống này cho đến mãi tận ngày nay ?

Và nếu chúng ta đã nghiên cứu về vấn đề này, thì cũng có một vấn đề nữa, mà chúng ta cần nghiên cứu luôn, đó là tại sao không thấy sách vở đương thời viết gì về việc nhóm di dân người (Nam) Tống này thờ bà Thiên Hậu Thánh Mẫu thần biển ở An Nam vậy ? Bà Thiên Hậu Thánh Mẫu đã được phong thần từ đời nhà Tống và xem ra đến thế kỷ 13, lúc nhà Nam Tống mất, thì việc thờ cúng bà đã rất phổ biến ở miền Nam Trung Quốc. Nhưng tại sao việc thờ bà Thiên Hậu Thánh Mẫu chỉ phổ biến ở Đại Việt rất sau này, vài trăm năm sau, lúc có đoàn người Minh Hương, bắt đầu vào hậu bán thế kỷ 17, sang tỵ nạn đất Đàng Trong chúa Nguyễn ? Như vậy phải chăng vì tục thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu chỉ có thờ MỘT (1) bà, còn việc thờ Tứ Vị Thánh Nương, là thờ 4 bà (như mình đã có viết về việc nữ thần Shakti sanh ra bộ ba nữ thần khác nổi tiếng trong Ấn Giáo) nên các di dân nhà Tống đã dựng lên truyền thuyết Tứ Vị Thánh Nương này, vì việc đem thờ MỘT (1) bà Thiên Hậu Thánh Mẫu vào đền thờ Tứ Vị Thánh Nương là có vẻ không ổn ?

Việc người Tống mà Nho-giáo hóa lại hệ thống thần linh người Chàm liên quan đến người nhà Tống thì dễ hiểu (cũng như người Việt mình sau này cũng đã làm thế thôi trong công cuộc Nam Tiến). Nhưng còn tại sao người Việt lại huyền thoại hóa hệ thống thần linh người Chàm thành ra liên quan đến người nhà Tống ở Đền Cờn Nghệ An là một điều cũng đáng cho chúng ta tham khảo. Chẳng phải là chính nhà Tống đã ra lệnh cấm cản và giới hạn việc giao thương hàng hải với Đại Việt đó sao ? Chẳng phải triều đình nhà Trần chỉ cho việc giao thương diễn ra ở hai nơi hải cảng ngoài Bắc đó sao ? Vậy thì những nhóm người Tống tỵ nạn ở Nghệ An, vốn là vùng biên giới nhạy cảm là để làm gì ? Có phải đúng là do vì theo hướng gió từ Trung Quốc mà những nhóm người này giong thẳng đến Nghệ An trước tiên và ngụ cư thoải mái lại ở đó không ? Hay thật ra, là chính triều đình nhà Trần đã áp dụng biện pháp cho nhóm người tỵ nạn nhà Tống này ra vùng biên cương biên giới phía Nam, nhằm để họ giúp đỡ cho việc an ninh và mở đất phía Nam, cũng như sau này khi nhóm người Minh Hương được các chúa Nguyễn cho đi mở đất ở Biên Hòa và Mỹ Tho tại miền Nam vậy ? Phải chăng cũng như các nhóm Minh Hương sau này ở miền Nam, nhóm người tỵ nạn nhà Tống ở Nghệ An này họ có một số quyền cai trị trong tay, mà chính triều đình nhà Trần giao cho, và do đó nhóm người nhà Tống này huyền thoại hóa lại hệ thống thần linh người Chàm ở Đền Cờn Nghệ An thành ra là theo huyền thoại liên quan đến nhà Tống, và người Việt theo đó mà thờ theo ?

Và tại sao đã huyền thoại hóa lại truyền thuyết Tứ Vị Thánh Nương, mà lại còn giữ lại tục thờ cúng "lễ vật không tinh khiết" vậy bạn nhỉ ? Nếu bạn cho rằng đây là tục thờ của người Việt, thì chúng ta cũng cần hiểu là tục nào, và đặc biệt, là tục nào chỉ dành riêng cho nữ thần, không hề có nam thần ? Còn tục thờ yoni cho nữ thần Shakti của Ấn giáo thì chúng ta đã rõ. Phải chăng mặc dù người ta (tức những người sau này như nhóm di dân người Tống hay người Việt) đã cố tình xóa đi dấu tích của một hệ thống thần linh Chàm bằng cách Nho giáo hóa lai lịch Tứ Vị Thánh Nương ở Đền Cờn Nghệ An, nhưng chính bản thân những người dân đến thờ đương thời, họ không dám bỏ đi tục thờ yoni, vì yoni chính là sinh vật tượng trưng cho nữ thần đầy quyền uy Shakti và các vị nữ thần được thờ, mà nếu bỏ đi, thì việc thờ cúng không còn linh hiển nữa.

Và chúng ta cũng có câu hỏi là tại sao trong phần lai lịch Tứ Vị Thánh Nương thuộc bộ Ô Châu Cận Lục, thì lại chỉ viết về việc vua Tống Đoan Tông bị mất, mà không phải là vị vua Nam Tống cuối cùng là vua Tống Thiếu Đế [húy Triệu Bính 趙昺] bị mất ? Không thể nào mà một sử kiện (hay truyền thuyết) vua cuối cùng nhà Tống bị mất nổi tiếng như thế, mà ngài Dương Văn An một tiến sĩ triều đình hay ai đó lại viết lộn hay sai như dịch giả Nguyễn Khắc Thuần khẳng định đâu đúng không ? Vậy phải chăng chính nhóm người di dân nhà Tống lẫn lộn trong đám tàn quân Trương Thế Kiệt chạy lánh nạn sang An Nam, lúc mà bản thân họ còn chưa rõ vị vua Tống Thiếu Đế mất chưa, đã cho ra truyền thuyết Tứ Vị Thánh Nương này, chứ không hẳn là ai đó sau này hay người Việt sau này đã tạo ra truyền thuyết như thế. Bạn đọc bài viết Chinese Refugees in Annam and Champa at the End of the Sung Dynasty trên, còn thấy tác giả cho biết ở trang 4, là sau trận Nhai Sơn, thì trong dân gian nhà Tống, còn lưu truyền việc vua Tống Thiếu Đế còn sống, đến nỗi vua Nguyên Thế Tổ Hốt Tất Liệt cũng nghi ngờ và không cho là vị vua Tống Thiếu Đế đã mất, nên cho quân đi truy tìm và phát hiện ra thi thể của vua ở Cao Châu kìa. Chính vì sự lưu truyền của việc vua Tống Thiếu Đế còn sống này, là nguồn hỗ trợ mãnh liệt cho việc các cuộc phản kháng của dân quân nhà Tống tiếp tục chống lại triều đình Nguyên Mông. Đây tức là đoạn "The rumor that the Sung emperor was still alive, however, energized the loyalists on the Kwangtung coast into organizing several uprisings against the Mon gols to protect the royal refugees."

Tóm lại là khi đọc thêm về bài viết nghiên cứu Anh ngữ trên, chúng ta lại có thêm tài liệu để hỏi thêm các câu hỏi. Đó là:

(1) Có thật là huyền thoại Tứ Vị Thánh Nương là đến từ người Việt không ? Tại sao người Việt lại phải làm việc này trong khi sử chép là vào thời kỳ này, có thể có nhiều nhóm người Tống đã di cư tỵ nạn sang Đại Việt và Chiêm Thành ?

(2) Nếu tục thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu của dân đi biển đã có vào thời Nam Tống và phổ biến ở miền nam Nam Tống, thì tại sao không thấy sử sách chép có việc người Tống thờ bà Thiên Hậu Thánh Mẫu vào lúc tỵ nạn ở Đại Việt thế kỷ 13 này ?

(3) Tại sao việc thờ cúng lại là với các lễ vật không tinh khiết ? Nếu đã huyền thoại hóa thần theo quan niệm Nho giáo, thì tại sao lại còn giữ những lệ này ?

(4) Tại sao bộ Ô Châu Cận Lục lại viết về lai lịch Tứ Vị Thánh Nương là vào lúc vua Tống Đoan Tông bị mất, mà không phải là vị vua Nam Tống cuối cùng là Tống Thiếu Đế bị mất ?

Bạn tải bài viết nghiên cứu Anh ngữ Chinese Refugees in Annam and Champa at the End of the Sung Dynasty tại đây >> https://drive.google.com/.../10zOD0BZCL8gc8VOt23K.../view...

Mời các bạn tham khảo

Dĩ nhiên mình có thể sai, nếu có mời bạn lên tiếng để mình cùng học hỏi

Thanks

Brian

https://www.facebook.com/hashtag/sac_phong

https://www.facebook.com/brian.wu.121772/posts/pfbid0SK3AvMuM1ZzmuM2rNhJeFayQEM61ubUJaujsPcCj9tddTREYZnEtHvZ44uwu7mYcl

...