Những đồng tiền bên lề : Phần tiền nhà Mạc ở Cao Bằng (Phan Cẩm Thượng)

Lời dẫn: Chữ dùng trong nguyên văn của bác Phan Cẩm Thượng là "đồng tiền không chính thống". Ở đây, dùng thay thế bằng "đồng tiên bên lề" như để ghi lại tính thời sự của thế giới mạng đất Việt tháng 7-8/2013.

Tập truyện "Những người bên lề" của một người bạn, là nhà văn Thiên Sơn, đã in lần đầu từ lâu. Một số trong bản thảo tập này hình thành từ xửa xưa, lúc tác giả vẫn còn là sinh viên đại học (đầu và giữa thập niên 1990).

Phan Cẩm Thượng không có kiến thức thực tế về tiền cổ (tức là không sờ tận tay và sở hữu, trao đổi trên thực tế). Bởi vậy, những trình bày ở đoạn dưới đây về tiền nhà Mạc thời kì Cao Bằng là qua người khác. Chỉ đọc cho vui vậy thôi, kiểu đọc báo. Các ảnh trong bài, Phan Cẩm Thượng đều lấy của người khác. Không rõ là do tòa soạn báo bỏ chú thích đi (vì chỉ là bài trên báo phổ thông), hay chính tác giả đã tự bỏ đi trong bản thảo.

Dưới đây là một đoạn trích từ bài số 3 trong loạt bài mới đi trên Thể thao & Văn hóa của Phan Cẩm Thượng.

---

"

Những đồng tiền không chính thống (3)

Thứ Ba, 16/07/2013 19:05

Triều đại của vua Lê Lợi kéo dài được trăm năm (1427 - 1527), thì bị nhà Mạc cướp ngôi. Trong sử sách Việt Nam, nhà Mạc tồn tại từ năm 1527 đến năm 1592 thị bị Trịnh Tùng con trai của Trịnh Kiểm, phò tá con cháu vua Lê tấn công và đuổi khỏi kinh thành Thăng Long, kể từ đó nhà Mạc coi như kết thúc. Sách Lịch sử tiền đồng Việt Nam của Allan Berker cũng viết những điều tương tự. Nhưng sau khi con cháu nhà Mạc chạy lên Cao Bằng và dựa vào thế lực của nhà Minh bên Tàu, thì có vài đồng tiền có thể được phát hành, đó là các đồng An Pháp Nguyên Bảo, Thái Bình Thông Bảo và Thái Bình Thánh Bảo. Chúng tôi nhấn mạnh đây là sự kiện có thể, còn mối quan hệ thực sự giữa thế lực Mạc Cao Bằng với ba đồng tiền đó chưa có sự hiểu biết sâu sắc. Ngoài ra còn ba đồng tiền nữa cũng có thể được coi là của họ Mạc thời gian ở Cao Bằng, đó là các đồng Khai Kiến Thông Bảo, Sùng Minh Thông Bảo và Chính Nguyên Thông Bảo.

Đồng tiền Thái Bình Thông Bảo

Cuộc chiến năm 1592 ở Thăng Long diễn ra cũng phức tạp. Tháng Giêng năm đó Trịnh Tùng vây được Thăng Long, san phẳng hào lũy rồi lại phải rút quân. Đến cuối năm, tháng 11 (âm lịch), Trịnh Tùng đánh tràn vào Thăng Long, Mạc Mậu Hợp phải chạy trốn, sang tháng Chạp thì bị bắt ở Kinh Bắc, bị tra tấn và hành hình ở Thăng Long, chấm dứt tình trạng Nam - Bắc triều. Tuy nhiên tàn quân nhà Mạc còn chiếm Lạng Sơn, Hà Bắc, Thái Nguyên, Cao Bằng. Đến năm 1677, quân Trịnh mới dứt điểm được quân Mạc ở Cao Bằng, kể từ Mạc Kính Dụng đến Mạc Kính Vũ là ba đời, 85 năm, đất đai các miền phía Bắc do quân Mạc cát cứ thu hồi trở lại nhà Lê Trịnh. Những đồng tiền trên có lẽ được phát hành trong thời gian đó chủ yếu ở các vùng miền phía Bắc mà mà quân Mạc cát cứ.

Đồng tiền An Pháp Nguyên Bảo được tranh cãi rất nhiều, chúng từng xuất hiện với số lượng lớn giống nhau, nhất là những xu nhỏ, và không chỉ có mặt ở Cao Bằng, mà còn thấy ở Hà Tiên, một tỉnh cực Nam. Trong nghiên cứu của Toda về hệ thống tiền tệ của Việt Nam (xem bài 1 trong loạt bài Những đồng tiền không chính thống, TT&VH Cuối tuần số 25), có ý kiến cho rằng, đồng An Pháp Nguyên Bảo từng xuất hiên thời Lê Lợi trong cuộc chiến tranh giành độc lập với nhà Minh, tuy nhiên theo Allan Berker, ý kiến này thiếu cơ sở.

Theo Allan Berker hai đồng tiền Thái Bình Thông Bảo và Thái Bình Thánh Bảo cùng truyền thuyết của chúng gắn liền với nhà Mạc ở Cao Bằng. Và chứng cứ có giá trị nhất là việc này được nhắc đến trong Phủ Biên tạp lục của Lê Quý Đôn. Trong Phủ Biên tạp lục, Lê Quý Đôn cho rằng việc dần củng cố quyền lực của các chúa Nguyễn đã dẫn đến phát hành đồng tiền tương tự như đồng Thái Bình Thông Bảo của nhà Mạc. Sự chính xác của thông tin này không rõ ràng, nhưng nó cũng đưa ra ý kiến về truyền thuyết đồng tiền nhà Mạc ở Cao Bằng.

Phan Cẩm Thượng 
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần"