Hội thảo cuối năm 2025 về nhà dân tộc học Từ Chi (1915-1995)

Vào hạ tuần tháng 12 năm 2025, có một hội thảo được tổ chức tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam (Hà Nội) để tướng nhớ nhà dân tộc Từ Chi (các tên khác: Nguyễn Từ Chi, Nguyễn Đức Từ Chi, Trần Từ).

Lấy một bài trên báo Nhân Dân và một bài trên báo Văn hóa để điểm tin ở đầu tiên.

Dưới đó là ghi chép của các thế hệ học trò của Từ Chi và những người mến mộ các côn trình dân tộc của Từ Chi, về Từ Chi - nhóm này được sưu tầm và dán dần lên.

Tháng 12 năm 2025,

Giao Blog

---

Tôn vinh nhà dân tộc học Từ Chi

Nhà dân tộc học Từ Chi, với trí tuệ và những ảnh hưởng lớn tới nhiều thế hệ nhà khoa học sau này, xứng đáng có được sự tôn vinh tương xứng. Đó là ý kiến của nhiều chuyên gia, nhà khoa học tại Hội thảo khoa học "Nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi với văn hóa các dân tộc Việt Nam" diễn ra tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam (Hà Nội).

Thứ Hai, ngày 29/12/2025 - 08:43

Hội thảo thu hút sự tham gia của đông đảo các nhà khoa học, nhà nghiên cứu.

Một nhà nghiên cứu dân tộc học lỗi lạc

Trong hồi tưởng của nhiều nhà nghiên cứu, nhà khoa học là học trò hoặc từng có thời gian được làm việc cùng nhà dân tộc học Từ Chi, ông không chỉ là một trí tuệ lớn về tri thức, về phương pháp nghiên cứu, mà còn là “người cha tinh thần”, với những chỉ dạy tận tình, tỉ mỉ trong cả công việc và cuộc sống.

Nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi (tên đầy đủ là Nguyễn Đức Từ Chi, bút danh là Trần Từ) sinh ngày 17/12/1925 tại Đồng Hới (tỉnh Quảng Bình cũ, nay là tỉnh Quảng Trị).

Dòng họ gốc của ông là họ Nguyễn Đức ở xã Ích Hậu, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, là một dòng họ Nho học nổi tiếng. Ông lớn lên và trưởng thành ở Huế. Vào năm 1945 khi vừa thi đậu Tú tài toàn phần Ban Triết học văn chương tại trường trung học Pellerin ở Huế thì Cách mạng tháng Tám đã nổ ra.

Trước nhiều ngã rẽ, ông đã chọn con đường lên rừng theo Việt Minh, rồi nam tiến vào liên khu 5 kháng Pháp. Năm 1953 sau khi tham gia giảm tô và cải cách ruộng đất, ông được giải ngũ và điều ra Việt Bắc làm việc tại TTXVN.

Năm 1954 về Hà Nội, 1957 ông vào học tại Đại học tổng hợp Hà Nội, đến năm 1961 ông sang Guinea làm chuyên gia giáo dục cho đến 1963.

Khi trở về Việt Nam ông làm việc ở một số cơ quan, lâu nhất là làm biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật.

Khi về nước, ông cũng tập trung nghiên cứu về làng xã của người Việt và người Mường, trong đó nổi bật là tác phẩm “Cơ cấu làng Việt cổ truyền ở Bắc Bộ”. Ông tiếp cận từ thực tế lý thuyết cấu trúc, với nguồn tư liệu thực địa phong phú mà ông thu được từ óc quan sát tinh tế và cách làm việc cẩn trọng, tỉ mẩn trên thực địa. Tác phẩm cho thấy rõ ràng và tỉ mỉ làng Việt cổ truyền từ cơ cấu tổng thể đến các bộ phận hợp thành và các chức năng.

Một trong những thành công lớn khác của ông trong nghiên cứu là về người Mường, mà tiêu biểu là tác phẩm “Hoa văn cạp váy Mường”. Ông đã nhìn nhận rằng hoa văn trên vải của người Mường đương đại cùng dạng với các mô típ hoa văn mà người xưa thể hiện bằng kỹ thuật đúc đồng trên trống đồng Đông Sơn.

Ngoài ra, ở tác phẩm “Cõi sống và cõi chết trong quan niệm cổ truyền của người Mường”, nhà dân tộc học Từ Chi đã vẽ nên vũ trụ 3 tầng 4 thế giới của người Mường…

Không chỉ là một nhà khoa học uyên bác, nhà dân tộc học Từ Chi còn là một người giàu lòng nhân ái. Ông đã có sức lan tỏa, sự truyền cảm mạnh mẽ đến giới nghiên cứu khoa học nói chung và giới nghiên cứu dân tộc học, nhân học nói riêng.

Đánh giá về ông, Tổng thống Pháp Jacques Chirac, trong bài phát biểu tại lễ khai trương Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam (1997), đã cho rằng, cùng với Nguyễn Văn Huyên, ông (Nguyễn Từ Chi) là một bác học lớn, một tấm gương.

Đánh giá về ông, Tổng thống Pháp Jacques Chirac, trong bài phát biểu tại lễ khai trương Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam (1997), đã cho rằng, cùng với Nguyễn Văn Huyên, ông (Nguyễn Từ Chi) là một bác học lớn, một tấm gương. Về thành tích chuyên môn, nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi đã được Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Người dẫn dắt các nhà khoa học thế hệ sau

Nói về nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi, Giáo sư Tiến sĩ Lê Hồng Lý, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam cho biết, ông là một nhân vật học thuật có ảnh hưởng lớn. "Những gì chúng ta ngày nay gọi là nhân học hiện đại, thực chất, nhiều phương pháp đã được nhà dân tộc học Từ Chi thực hành từ những năm 1960. Các phương pháp nghiên cứu thực địa, cách tiếp cận đời sống cộng đồng, cách quan sát từ chi tiết nhỏ nhất - tất cả đến nay vẫn được giảng dạy trong các trường đại học trên thế giới", ông nói.

Theo Giáo sư Tiến sĩ Lê Hồng Lý, những nghiên cứu của ông Nguyễn Từ Chi về sau trở thành tài liệu quý cho các thế hệ trẻ. Nhiều nhà nghiên cứu tiếp nối, kế thừa phương pháp của ông và phát triển thêm. Có thể nói, ông là một trong những người đặt nền móng cho phương pháp nghiên cứu nhân học hiện đại ở Việt Nam.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cho rằng, Hội thảo là một sự kiện khoa học và văn hóa có ý nghĩa để tri ân một học giả đã dành trọn đời mình cho việc đi, ở, quan sát, suy tư và viết về văn hóa các dân tộc Việt Nam bằng tất cả những sự ân cần, nhân văn và say mê không mệt mỏi.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh, nhắc đến nhà dân tộc học Từ Chi, không chỉ nhắc tới một học giả uyên bác mà còn nhắc tới một nhà văn hóa đích thực. Ông không nghiên cứu từ xa, không đứng nhìn từ bên ngoài mà ông đến với cộng đồng bằng sự tôn trọng, bằng tinh thần nhập cuộc, bằng khát vọng hiểu và chia sẻ, vừa tỉ mỉ khoa học, vừa tinh tế, thấu cảm. Chính vì vậy nên mỗi công trình của ông đều mang một chiều sâu văn hóa và nhân học đặc biệt.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi đã mở lối con đường khoa học một cách trung thực, nhân văn, khiêm nhường và luôn hướng tới sự hài hòa của đất nước. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu của nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi đã trở thành mốc son trong dân tộc học Việt Nam.

Giáo sư Trần Lâm Biền từng là một trong những học trò thân thiết và gần gũi của nhà dân tộc học Từ Chi. Ông kể lại những kỷ niệm xưa, khi được nhà dân tộc học Từ Chi dẫn những bước đi đầu tiên vào con đường nghiên cứu khoa học. “Mọi con đường đi của tôi đều có bóng dáng cụ Từ Chi. Cụ đặc biệt quan tâm đến nhận thức của chúng tôi và ra sức rèn giũa, nhưng cách rèn giũa như không, nhẹ nhàng và thấm dần, đưa người ta đi đến thành công như một lẽ tự nhiên. Từ Chi là một con người khổng lồ về trí tuệ. Nếu người làm nghiên cứu thấy được những bước đi của những bậc đàn anh, những bậc trưởng thượng như vậy thì ngành Khoa học Xã hội và nhân văn của chúng ta sẽ tiến xa hơn rất nhiều” – Giáo sư Trần Lâm Biền khẳng định.

Các nhà khoa học đều nhất trí rằng, cần có sự tôn vinh xứng đáng dành cho nhà nghiên cứu, nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi. Việc đặt tên ông cho một đường phố ở Hà Nội là điều nên làm, để các thế hệ sau hiểu và nhớ đến người đã đặt nền tảng cho ngành nghiên cứu dân tộc học của Việt Nam.

Linh Khánh

https://nhandan.vn/ton-vinh-nha-dan-toc-hoc-tu-chi-post933630.html

---

Tưởng nhớ, tôn vinh nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi

HUY AN 28/12/2025 15:40

VHO - Sáng nay 28.12, tại Bảo tàng Dân tộc học (Hà Nội), nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh và 30 năm ngày mất của nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi, Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam và Viện Nghiên cứu văn hóa tín ngưỡng Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học “Nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi với văn hóa các dân tộc Việt Nam”.

Hội thảo tổ chức nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh và 30 năm ngày mất của nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi

Đông đảo các học giả, nhà khoa học tham dự Hội thảo đã tưởng nhớ, tôn vinh những thành tựu của ông.

Nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi (tên đầy đủ là Nguyễn Đức Từ Chi, bút danh là Trần Từ) sinh ngày 17 tháng 12 năm 1925 tại Đồng Hới (tỉnh Quảng Bình cũ, nay là tỉnh Quảng Trị).

Dòng họ gốc của ông là họ Nguyễn Đức ở xã Ích Hậu, huyện Can Lộc, tĩnh Hà Tĩnh, là một dòng họ Nho học nổi tiếng.

Ông lớn lên và trưởng thành ở Huế. Vào năm 1945 khi vừa thi đậu Tú tài toàn phần Ban Triết học văn chương tại trường trung học Pellerin ở Huế thì Cách mạng tháng Tám đã nổ ra.

Trước nhiều ngã rẽ, ông đã chọn con đường lên rừng theo Việt Minh, rồi nam tiến vào liên khu 5 kháng Pháp.

Năm 1953 sau khi tham gia giảm tô và cải cách ruộng đất, ông được giải ngũ và điều ra Việt Bắc làm việc tại TTX Việt Nam.

Năm 1954 về Hà Nội, 1957 ông vào học tại Đại học tổng hợp Hà Nội, đến 1961 ông sang Guine'e làm chuyên gia giáo dục cho đến 1963.

Khi trở về Việt Nam ông làm việc ở một số cơ quan, lâu nhất là làm biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật. 

Về nước, ông tập trung nghiên cứu về làng xã của người Việt và người Mường. Phải nói tác phẩm Cơ cấu làng Việt cổ truyền ở Bắc Bộ của ông là một tuyệt tác.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội cho biết, Hội thảo là một sự kiện khoa học và văn hóa có ý nghĩa để tri ân một học giả đã dành trọn đời mình cho nghiên cứu khoa học

Tiếp cận từ lý thuyết cấu trúc, với nguồn tư liệu thực địa phong phú mà ông thu được từ óc quan sát tinh tế và cách làm việc cẩn trọng, tỷ mẩn trên thực địa và dưới ngòi bút "ma thuật" của ông, làng Việt cổ truyền từ cơ cấu tổng thể đến các bộ phận hợp thành và các chức năng của chúng đã hiện lên mồn một.

Phát hiện lớn của ông về làng việt cổ truyền là vấn đề Giáp. Nguyễn Từ Chi đã chỉ ra rõ ràng các bộ phận hợp thành Giáp, hơn thế là sự vận hành của tổ chức xã hội này.

Ông cũng đã chỉ ra rõ ràng mối quan hệ giữa thiết chế hành chính (bộ máy ngũ hương) với đơn vị tự quản-Giáp, để hợp thành một cấu trúc làng xã Việt đa chiều rất hấp dẫn.

Cũng với tư duy cấu trúc, và óc quan sát tinh tế, nghiên cứu thực địa tỷ mẩn Nguyễn Từ Chi đã rất thành công khi nghiên cứu về người Mường.

Ở tác phẩm Hoa văn cạp váy Mường, Nguyễn Từ Chi đã nhìn nhận ra rằng các mô típ hoa văn được người Mường đương đại thể hiện trên vải bằng kỹ thuật dệt và các mô típ hoa văn mà người xưa thể hiện bằng kỷ thuật đúc đồng trên sản phẩm trống đồng Đông Sơn đều là một dạng.

Với tác phẩm Cõi sống và cõi chết trong quan niệm cổ truyền của người Mường, Nguyễn Từ Chi đã vẽ lên vũ trụ 3 tầng 4 thế giới của người Mường.

Ở tác phẩm Xung quanh các hình thức khai thác ruộng lang, Nguyễn Từ Chi đã mô tả về chế xã hội Lang-Đạo tồn tại trên cơ sở ruộng công được thiết lập và vận hành như thế nào.

GS. Trần Lâm Biền xúc động bày tỏ sự ngưỡng mộ về tài năng và đức độ của nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi

Nguyễn Từ Chi không chỉ là một nhà khoa học uyên bác, mà ông luôn luôn gìn giữ đạo đức nghề nghiệp và là một con người giàu lòng nhân nhân ái...

Ông đã có sức lan tỏa, sự truyền cảm mãnh liệt đến giới nghiên cứu khoa học xã hội nói chung và giới nghiên cứu Dân tộc học/Nhân học nói riêng.

Đánh giá về ông, Tổng thống Pháp Jacques Chirac, trong bài phát biểu tại lễ khai trương Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam (1997), đã cho rằng, cùng với Nguyễn Văn Huyên, ông (Nguyễn Từ Chi) là một bác học lớn, một tấm gương.

Về thành tích chuyên môn, nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi đã được Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Tại Hội thảo, các thành viên tham gia hội thảo đều bày tỏ mong muốn các cơ quan chức năng ở Hà Nội chọn một con đường mang tên ông: Nguyễn Đức Từ Chi.

Tại Hội thảo, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội cho biết, Hội thảo là một sự kiện khoa học và văn hóa có ý nghĩa để tri ân một học giả đã dành trọn đời mình cho việc đi, ở, quan sát, suy tư và viết về văn hóa các dân tộc Việt Nam bằng tất cả những sự ân cần, nhân văn và say mê không mệt mỏi.

Theo ông Bùi Hoài Sơn, nhắc đến nhà dân tộc học Từ Chi, không chỉ nhắc tới một học giả uyên bác mà còn nhắc tới một nhà văn hóa đích thực.

Đông đảo các học giả, nhà khoa học tham dự Hội thảo đã tưởng nhớ, tôn vinh những thành tựu của nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi

Ông không nghiên cứu từ xa, không đứng nhìn từ bên ngoài mà ông đến với cộng đồng bằng sự tôn trọng, bằng tinh thần nhập cuộc, bằng khát vọng hiểu và chia sẻ.

Chính vì vậy nên mỗi công trình của ông đều mang một chiều sâu văn hóa và nhân học đặc biệt.

Trong số những đóng góp quý báu ấy, các công trình nghiên cứu tiêu biểu của nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi đã trở thành mốc son trong dân tộc học Việt Nam.

Ông Bùi Hoài Sơn cho biết, trong bối cảnh đất nước đang bước vào kỷ nguyên phát triển mới, Đảng và Nhà nước luôn khẳng định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh, là hệ điều tiết cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Trong thời điểm này, những giá trị học thuật của nhà dân tộc học Từ Chi càng trở nên thời sự.

Ông nhắc chúng ta phải hiểu đúng và tôn trọng văn hóa của từng cộng đồng dân tộc, bởi mỗi tập tục, mỗi biểu tượng, mỗi thiết chế truyền thống đều kết tinh lịch sử, ý nghĩa và kinh nghiệm thích ứng của nhiều thế hệ. Nếu bỏ qua điều đó, việc xây dựng chính sách sẽ khó có thể đi vào cuộc sống.

“Ngày nay, trong quá trình đô thị hóa, biến đổi khí hậu, di cư lao động và chuyển đổi số đang tác động mạnh mẽ đến đời sống văn hóa của các dân tộc.

Chính những nghiên cứu nghiêm túc, thấu cảm như của nhà dân tộc học Từ Chi sẽ giúp cho chúng ta bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa một cách sống động, không cực đoan, không bảo tàng hóa và không tách rời khỏi cộng đồng”, ông Bùi Hoài Sơn nói.

Ông Bùi Hoài Sơn cũng cho biết, ông ủng hộ về đặt tên đường cho nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi.

Tại Hội thảo, các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu đều bày tỏ sự ngưỡng mộ, tôn vinh nhà dân tộc học Từ Chi không chỉ về khoa học mà còn về nhân cách như sự khiêm nhường, trung thực, nhân văn.

GS Trần Lâm Biền xúc động cho biết, nhà dân tộc học Từ Chi là con người khổng lồ về trí tuệ ẩn nấp sau khung hình, hành trang giản dị.

Còn nhà sử học Dương Trung Quốc bày tỏ sự ngưỡng mộ và khẳng định những người như nhà dân tộc học Từ Chi là một “thế hệ vàng” đã làm nên rất nhiều kỳ tích trong sự nghiệp cách mạng, là người dấn thân và truyền cảm hứng cho các thế hệ sau này.

https://baovanhoa.vn/van-hoa/tuong-nho-ton-vinh-nha-dan-toc-hoc-nguyen-tu-chi-193204.html

---

CẬP NHẬT

1. Fb Trần Hữu Sơn

Trần Hữu Sơn

sodteonrpSct5242th:57 7gmc5g 0ôa8h3c015la200tH1afc i12qh46úu ·

TỪ CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU DÂN TỘC HỌC CỦA GIÁO SƯ TỪ CHI ĐẶT RA HƯỚNG CẢI CÁCH CHÍNH SÁCH KHOA HỌC

Vì viết bài tham gia hội thảo về giáo sư Từ Chi, tôi mới ngộ ra một điều, sao bộ khoa học và các cơ quan làm chính sách không nghiên cứu cuộc đời của giáo sư Từ Chi và các công trình nghiên cứu của cụ để cải cách chính sách khoa học.

Nghị quyết 57 về khoa học công nghệ đã được triển khai một năm nay nhưng chính sách về khoa học vẫn chậm đổi mới, nhất là quản lý đề tài khoa học. Các cán bộ khoa học ở các viện nghiên cứu, các trường đại học… đều sống nhờ về đề tài. Nhưng than ôi việc giao đề tài và thực hiện đề tài lại là thiên la địa võng vây chặt nhà khoa học. Muốn thực hiện một đề tài phải có thủ tục tham gia đề xuất đơn đặt hàng. Sau đó mòn mỏi chờ bộ khoa học thông báo thể lệ thực hiện đề tài để viết thuyết minh. Tất nhiên muốn lọt mắt xanh nếu không có “quan hệ” thì coi như thất bại. Thôi không bàn những chuyện “lắt léo” đó mà đi thẳng vào cách thực hiện đề tài của ta vẫn theo mô hình “áp đặt” từ trên nghĩ ra và cấp dưới thi nhau thực hiện. Cách làm như vậy có ưu điểm là đề tài đúng “trọng tâm” của cơ quan cấp trên nhưng không để ý gì đến sự yêu thích, đam mê hay chuyên môn được đào tạo của cán bộ khoa học. Vì thế mới có nhiều người mượn tên các giáo sư làm chủ nhiệm còn người viết lại là vài ba người quen “chạy”. Dẫn đến tình trạng không ít đề tài làm xong đút ngăn kéo, không được ứng dụng thực tiễn. Có đề tài hay nữa phải bỏ tiền ra xuất bản với số lượng vài trăm cuốn cho có sản phẩm.

Cụ Từ Chi có may mắn và cả tỉnh táo, các đề tài của cụ đều do cụ say mê và yêu thích, không lệ thuộc vào ai mà cũng chẳng phải “quan hệ” với ai. Trong khoa học phải là đam mê, phải là tự do. Đặc biệt cả đời chung thủy chỉ một lĩnh vực, một dân tộc chứ không nhảy chồm chồm vài ba năm vì đề tài nên nhảy hết từ dân tộc này sang dân tộc khác, từ lĩnh vực này sang lĩnh vực khác. Vì thế nhiều ngành khoa học xã hội của ta không có chuyên gia

Từ thực tiễn cuộc đời và công trình khoa học của cụ, nhà nước cần thay đổi cách đặt hàng đề tài. Hay là ngược lại từ các nhà khoa học đăng ký công trình yêu thích nhà nước hỗ trợ kinh phí và xuất bản sản phẩm. Kinh phí hỗ trợ đó không phải nhiều, tốn kém như các đề tài hiện nay. Phải chăng bộ khoa học kết hợp cả hai cách đăng ký đề tài: (1) Từ cấp trên dội xuống, (2) Từ các nhà khoa học đề xuất đề tài yêu thích lên Bộ. Xin có ý kiến với Bộ Khoa Học về cải cách đề xuất đề tài

https://www.facebook.com/tran.huu.son.179206/posts/pfbid0SwjUz1zUz2UF7snFi13FBxBtFjJtvGrrsnJHxFiNbAouFSHz5jFibKWGXsYvdpKdl

...