con chữ Quốc Ngữ, từ góc nhìn "tay chơi" : văn bản của nhóm Lưu Trọng Văn 2018

Hồi năm 1993, ông Nguyễn Khắc Xuyên một trí thức công giáo thực thụ, vốn rất lịch lãm mà cũng không giữ được bình tĩnh, đã "cáu tiết" khi người ta phán linh tinh về chữ Quốc Ngữ. Xem lại ở đây (bản đưa lên năm 2013). Lời lẽ của ông Xuyên lúc đó, khi tôi dẫn lại thôi (sau 20 năm) mà cũng tự thấy giật mình !

Gần đây, qua các kênh, thấy có một số ghi chép của nhóm bác Lưu Trọng Văn về một hội thảo liên quan xa xa tới quốc ngữ vừa được tổ chức ở Bồ Đào Nha. Xem các nhà văn nhà thơ, về cơ bản là nghiệp dư với chữ quốc ngữ, đưa tâm sự và ghi chép thực tế, cũng có phần thú vị.

Cái khổ là những thứ nghiệp dư ấy, tưởng lợi, nhưng có khi lại là rất hại cho kiến thức chung của cộng đồng. Cụ Nguyễn Khắc Xuyên nổi cáu, về mặt nào đó, là hiểu được.

Từ năm 1993 đến bây giờ, là 25 năm rồi đó. Còn kể từ lúc cụ Đắc Lộ in xong từ điển Việt - Bồ - La ở La Mã, tức từ năm 1651 đến giờ, thì tới tận ngót 400 năm rồi ! Nhiều năm về trước, mình xếp cụ Đắc Lộ vào nhóm các nhà dân tộc học thời kì đầu tiên (xem ở đây).

Chép nguyên các bản ghi chép của nhóm Lưu Trọng Văn. Chắc chắn sẽ có người lên tiếng trong thời gian tới. Khi nào có thì sẽ đưa vào phần bổ sung như mọi khi.

Hai bác Lưu Trọng Văn và Hoàng Hưng (ảnh từ Fb của các bác)

---

TƯ LIỆU
(nhóm Lưu Trọng Văn)


1. Bài trên BBC Việt ngữ

Bước đi mới tôn vinh chữ Quốc ngữ

Hoàng HưngGửi cho BBC Tiếng Việt

• 10 tháng 7 2018

• Chia sẻ trên Facebook
 
• Chia sẻ trên Messenger
 
• Chia sẻ trên Twitter
 
• Chia sẻ trên Email
 
• Chia sẻ

Image captionNhà thơ Hoàng Hưng, TS Đào Hằng và nhà báo Lưu Trọng Văn tại Thư viện Ajuda, nơi lưu giữ văn bản nghiên cứu CQN đầu tiên của F. de Pina

Nhà báo Lưu Trọng Văn và tôi, Hoàng Hưng, vừa làm xong một việc có ý nghĩa ở Lisbon, thủ đô Bồ Đào Nha, coi như mở đầu cuộc tôn vinh Chữ Quốc Ngữ (CQN) mà một nhóm người yêu tiếng Việt khởi xướng từ tháng 3 năm nay (2018).

Ông Nguyễn Đăng Hưng, nguyên GS Đại học Liege Bỉ, nhiều năm về Việt Nam giúp đào tạo cao học, là người có sáng kiến tôn vinh Cha Alexandre de Rhodes (nguyên cớ trực tiếp là do GS bất bình với "đề án chữ Việt mới" của một vị đã từng gây ồn ào truyền thông hồi đầu năm). Sáng kiến này được ông tung trên Facebook cá nhân và đưa ra trong buổi họp mặt các nhà văn thân hữu của mạng Văn Việt cuối tháng 3/2018.

Động thái đầu tiên của GS Nguyễn Đăng Hưng là tìm đến ngôi mộ người có công lớn trong công cuộc tạo ra Chữ Quốc Ngữ là Giáo sĩ Dòng Tên Alexandre de Rhodes người Pháp, ở Isfahan, Iran. Ông đã kiên trì vận động để được chính quyền sở tại cho phép, và thuê làm bia "Tri ân Cha Alexandre de Rhodes, người có công lớn trong việc tạo tác Chữ Quốc Ngữ" bằng 4 thứ tiếng (Việt, Pháp, Anh, Iran). Bia sẽ được Giáo sư cùng một số chiến hữu từ Việt Nam và nước ngoài sang Isfahan dựng vào dịp 358 năm ngày mất của cụ Rhodes (5/11/1660).

Cùng lúc, Giáo sư kết nối với các nhà nghiên cứu và trí thức ở Huế, Quảng Nam… kiểm lại những chứng tích của buổi khai sinh Chữ Quốc Ngữ ở vùng này, quan trọng nhất là 3 ngôi mộ của các Giáo sĩ Dòng Tên ở Thanh Chiêm, một trong số đó rất có thể là mộ của Giáo sĩ Francisco de Pina, đã được giới nghiên cứu khẳng định là người mở đầu công cuộc hình thành CQN từ đầu thế kỷ 17.

Image captionGS Nguyễn Đăng Hưng dâng hoa tại Mộ Cha A. de Rhodes ở Isfahan, Iran

Một dự án lập Khu Tưởng niệm F. de Pina đã nhanh chóng ra đời với sự hưởng ứng của một số cựu lãnh đạo địa phương và trung ương, sự đóng góp tài vật (đất đai, tiền bạc) của doanh nhân và người dân. Nhóm khởi xướng "Tôn vinh CQN" gồm các nhà nghiên cứu, nhà văn, nhà báo, nhà giáo… đã hình thành như thế.

Câu chuyện trở nên càng hấp dẫn, khi bà Thuỷ Tiên Nguyễn, Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam- Bồ Đào Nha cho biết sắp có cuộc Hội thảo về quan hệ Bồ Đào Nha - Việt Nam tại Hội Địa lý Lisbon (Sociedade Geografia de Lisboa) vào đầu tháng 7.

Lập tức 2 thành viên "Nhóm Tôn vinh CQN" chúng tôi đăng ký sang Lisbon dự Hội thảo.

Chiều 5/7, tại trụ sở Hội Địa lý Lisbon, đã diễn ra cuộc "Hội thảo Quốc tế về Quan hệ Bồ-Việt xưa và nay" do Hội Địa lý Lisbon và Hội Hữu nghị Việt-Bồ đồng tổ chức.

Bốn báo cáo về vai trò của các giáo sĩ Bồ và việc hình thành CQN của GS Nguyễn Đăng Hưng, nhà báo Lưu Trọng Văn, nhà giáo Lê Nam Trung Hiếu, nhà thơ Hoàng Hưng, nhà giáo Thuỷ Tiên Nguyễn đã gây hứng khởi lớn cho cử toạ là các nhân sĩ trí thức Bồ mong muốn quốc gia này nối lại mối quan hệ vốn có từ lâu đời với xứ sở mà cha ông họ từng có giao tình, cũng như một số doanh nhân đang muốn tìm hiểu một địa chỉ làm ăn mới đầy triển vọng.

Hôm trước hội thảo, các thành viên của nhóm Tôn vinh CQN từ Việt Nam xa xôi cũng có cơ duyên được thăm thánh tích của Đức Chân Phước Andre Phú Yên, một học trò thân tín của A. de Rhodes, thờ tại Giáo đường cổ kính St Roque của Dòng Tên Bồ Đào Nha và thăm Thư viện Biblioteca da Ajuda, đọc tận mắt bản chép lại công trình đầu tiên về CQN của Cụ Pina (đầu TK 17) trong cuốn sách cổ từ TK 18: "Manuductio ad Linguam Tunckinensem" (Sổ tay về Tiếng Tonkin).

Image captionÔng Chủ tịch Hội Địa lý Lisbon khai mạc Hội thảo Quan hệ Bồ- Việt xưa và nay

Thông tin về Hội thảo lan truyền rất nhanh về Việt Nam, lập tức chúng tôi nhận được những hứa hẹn góp sức cho những việc làm sắp tới của nhóm Tôn Vinh CQN.

Cũng từ Việt Nam, đã có thông tin về kế hoạch khai một Viện (Institute) thuộc trường Đại học Duy Tân, Đà Nẵng), bao gồm nhiều nhân sĩ trí thức Việt Nam cũng như quốc tế. Viện có mục tiêu tôn vinh những người có công xây dựng, phát triển CQN, bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt, dạy tiếng Việt cho người nước ngoài và con cháu người Việt trên khắp thế giới… Việc làm trước mắt của tổ chức này sẽ là xây dựng khu Tưởng Niệm Cụ Pina ở Quảng Nam và hội thảo quốc tế kỷ niệm 100 năm ngày Vua Khải Định ra Đạo dụ bãi bỏ Khoa cử, coi như thừa nhận CQN là chữ viết chính thức của quốc gia (1919).

Đây có thể coi là bước đi mới của công cuộc tôn vinh CQN đã diễn ra từ sau Đổi Mới.

Lần đầu tiên là vụ phục hồi danh dự và công lao Alexandre de Rhodes vào năm 1993. Báo Lao Động khởi ra việc này với các bài viết của Minh Hiền, Hoàng Hưng, bác bỏ sự buộc tội bất công kéo dài mấy mươi năm đối với Giáo sĩ (những phát biểu của ông đã bị diễn giải theo định kiến chính trị tiêu cực).

Chờ đợi những động thái tích cực rõ ràng từ các cơ quan hữu trách chính thức, dẫn đến việc tôn vinh Cụ Pina một cách xứng đáng.

Khi đó theo yêu cầu của báo Lao Động, GS Phan Huy Lê, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử, đã có bài viết quan trọng xác nhận công lao của Giáo sĩ. Ban Bí thư Đảng Cộng sản còn đề nghị báo Lao Động sưu tầm và cung cấp cho Ban tất cả tư liệu đã có về A. de Rhodes (trong việc này, chúng tôi đã được sự giúp đỡ rất nhiệt tình của các đồng nghiệp ở báo Công giáo & Dân tộc). Từ đó đưa tới Hội thảo Khoa học Lịch sử về A. de Rhodes và sau đó, tên đường, bia tưởng niệm Giáo sĩ đã được phục dựng.

Bước thứ hai là việc Quỹ Phan Châu Trinh đưa những người đặt nền móng cho tiếng Việt hiện đại với CQN như Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh vào danh mục các danh nhân Văn hoá được Quỹ tôn vinh hằng năm.

Nhiều người hy vọng rằng, ở bước đi mới hôm nay, đông đảo người dân Việt Nam sẽ có cơ hội biết đến và tri ân công lao của những người đặt những viên gạch đầu tiên của Lâu đài CQN - các Giáo sĩ Bồ Đào Nha Gaspar do Amaral, António Barbosa, và đặc biệt Fransisco de Pina.

Người ta cũng chờ đợi những động thái tích cực rõ ràng từ các cơ quan hữu trách chính thức, dẫn đến việc tôn vinh Cụ Pina một cách xứng đáng, đúng với truyền thống "Uống nước nhớ nguồn" của người Việt Nam.

https://www.bbc.com/vietnamese/forum-44778837

2. Từ Fb Lưu Trọng Văn và Fb Hoàng Hưng
(và một số Fb khác)

"

Lưu Trọng Văn

7月5日 20:28 · 

Bây giờ là 2g10 chiều ngày 5.7. Ít phút nữa, gã bước vào hội thảo chữ quốc ngữ tại Lisbon. Hội thảo sẽ khẳng định cha đẻ của chữ quốc ngữ, tức chữ Việt ngày nay không phải là cha Alexandre de Rhodes mà là cha Francisco de Pina.

Gã vừa vào Thư viện Hoàng gia Bồ Đào Nha, bắt gặp bản chép tay của các giáo sĩ Bồ Đào Nha từ thế kỷ 19, chép nguyên văn bản chép tay của cha Pina từ 1617 tại Quảng Nam gửi về Vatican.

Gã bất ngờ đến bàng hoàng, đến bủn rủn khi đọc bản chép tay cha Pina ghi lại tiếng Việt bằng chữ mà hôm nay chúng ta gọi là chữ Việt.

Các chữ ấy gồm:

Chết bây giờ. Đi ngoài. Bà già. Bà lão. Ăn lờ ăn lãi. Bao cao. Bao sâu. Bao dài. Bao nả. Tôi mắc việc bây giờ...

Và:

Bòi, cặc...

Và:

Bẹn. Lồn.

Đó là ngôn ngữ của người Việt từ đầu thế kỷ 17 cho đến hôm nay vẫn sống động trong vui buồn và hạnh phúc của dân Việt.

Gã cúi đầu trước những dòng chữ nhuộm màu lịch sử của dân tộc ấy cùng lòng biết ơn cha Pina, người đang ẩn xác đâu đó tại vùng đất Thanh Chiêm xứ Quảng, lần đầu tiên đã viết nên những dòng chữ cho tộc Việt chúng ta.

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=2099735393685020&id=100009457401127

"

"

Lưu Trọng Văn

7月6日 11:39 · 

Những chữ Việt đầu tiên...

Bây giờ là 5h sáng. Quê gã là 11h trưa rồi. Gã xin gửi bạn quê nhà của gã những chứng minh về chữ Việt được các thợ chép chuyên nghiệp Bồ Đào Nha chép lại từ các báo cáo của các giáo sĩ dòng Tên gửi về Bồ Đào Nha từ Việt Nam. Bản chép từ những năm đầu thế kỷ 18.

Đây là bản chép chữ Việt đầu tiên mà tác giả chắc chắn không phải Alexandre de Rhodes, còn những người chép thì cho rằng tác giả của nó là cha Francesco Pina.

Cha Pina đã dùng cách ký tự nốt nhạc để ký tự thanh điệu của tiếng Việt, từ đó dùng các dấu huyền, sắc, ngã có sẵn trong tiếng Bồ Đào Nha cùng xử dụng thêm dấu hỏi, nặng cùng không dấu tạo nên công thức ký tự tiếng Việt, đồng nghĩa với việc cha Pina là người có công đầu tiên và lớn nhất tạo nên chữ Việt ngày nay.

Trong thư viện Quốc gia Bồ Đào Nha chỉ có 9 người Việt Nam đã trực tiếp xem cuốn ghi chép này. Chị Thuỷ Tiên có chồng là một hoạ sĩ nổi tiếng Bồ Đào Nha, hiện là chủ tịch Hội Việt Nam - Bồ Đào Nha, là 

một trong những người Việt đầu tiên phát hiện cuốn ghi chép này. Chị đã chụp tấm hình cuốn sách.

Tiếp theo chị Thuỷ Tiên tìm đọc cuốn sách này là Kiều Ly - một nhà khoa học trẻ đang làm luận án tiến sĩ tại Paris về Lịch sử chữ Quốc ngữ.

Kiều Ly bỏ tiền túi để mua các bản photo rất nhiều trang của cuốn sách mà gã gửi vài trang đến các bạn của gã, những người đang nóng lòng đọc nó.

Gã và nhà thơ Hoàng Hưng, tiến sĩ ngôn ngữ Hoàng Dũng, tiến sĩ khoa học Đào Hằng là một trong 9 người Việt đã hạnh phúc được đọc cuốn sách.

Gã rất biết ơn Thuỷ Tiên và Kiều Ly đã dẫn gã đến với cuốn sách lịch sử này.

https://www.facebook.com/profile.php?id=100009457401127&hc_ref=ARQ6hq1RGpI7uwm7nPRkZ4lpk3W3VWVixpmPIMwHaTA8rcI5E0RjWYuFawIa-R23ueM&fref=nf
"



---


BỔ SUNG


1. Như dự đoán, đã có người lên tiếng

Vo Xuan Que

7月10日 · 

SỰ THẬT VỀ ĐÔI ĐIỀU LIÊN QUAN ĐẾN CHỮ QUỐC NGỮ

Hôm 6/7 một số facebooker có chia sẻ post của nhà báo Lưu Trọng Văn (LTV), một thành viên trong nhóm sang Lisboa dự seminar “Seminário Internacional sobre as Relações Luso-Vietnamitas: Ontem e Hoje” (Hội thảo quốc tế về quan hệ BĐN-VN: xưa và nay” do Hội Địa lý BĐN và Hội Ái hữu Việt Nam-Bồ Đào Nha (NamPo) tổ chức vào chiều 5/7/2018, chương trình có thể xem ở đây: (http://www.socgeografialisboa.pt/en/2018/06/relacoes-luso-vietnamitas-ontem-e-hoje/programa-89/)

Trong post đó LTV đã đưa ra ảnh chụp một số trang có chữ quốc ngữ (post này còn xuất hiện trên blog xuandienhannom) và cho rằng “Đây là bản chép chữ Việt đầu tiên mà tác giả chắc chắn không phải Alexandre de Rhodes, còn những người chép thì cho rằng tác giả của nó là cha Francesco Pina.” Sự thật là các trang được đưa lên ở đây đã có trong sách "Những người BĐN tiên phong trong lĩnh vực Việt ngữ học" của Roland Jacques được Viện NNH dịch và xb năm 2007

Tôi thật sự bất ngờ khi những trang tư liệu không còn mới hơn 10 năm rồi mà̀ chỉ sau 3 ngày post trên đã có 2.3k like và 825 share cùng với rất nhiều comments tán thưởng :(

Hai hôm sau 8/7 một facebooker khác, chụp và post toàn bộ văn bản "Manuductio ad linguam Tunckinensem" và viết: “Đây là nguyên văn và bản dịch cuốn sách “Bước đầu học tiếng Đàng Ngoài” (Manuductio ad linguam Tunckinensem) của cha Francisco de Pina viết bằng tiếng Bồ Đào Nha, được đánh giá là “tác phẩm tiên phong của ngôn ngữ học Việt Nam”. Post này được khá nhiều người chia sẻ. 

Sự thật là: 1. "Manuductio ad linguam Tunckinensem" (MLT) không phải viết bằng tiếng BĐN mà bằng chữ LA TINH và chữ QUỐC NGỮ. 2. Tài liệu này không ghi tên tác giả và Roland Jacques không khẳng định nó là của Pina. 

R.Jacques biện luận rằng đây không phải là nguyên văn văn bản gốc của Pina mà là bản CHÉP LẠI (sau đó chừng 1 thế kỷ) từ văn bản MLT mà ông cho là do Onofre Borges (người Thụy sĩ) soạn/phát triển dựa trên cơ sở văn bản ban đầu (hiện chưa tìm thấy) mà ông cho là của Pina. "Công trình của Borges phải vào thời gian từ năm 1645 đến 1658" (tr.37). 

R. Jacques chỉ dựa vào nội dung một bức thư chép lại (được người chép cho là của Pina) gửi về Macao và bằng chứng về thanh điệu trong MLT để viết rằng: "Ta đã thấy nguồn tài liệu tham khảo để viết ra tác phẩm này được QUY CHO là Fransisco de Pina" (tr.40). 

Như vậy, khẳng định MLT là bản gốc và do Pina viết là không đúng với những gì R.Jacques viết trong cuốn sách của ông. Thế nhưng, rất nhiều bài viết về lịch sử chữ QN kể từ sau khi công trình của R. Jacques được xuất bản bằng tiếng Anh (2002) và nhất là bằng tiếng Việt (2007) cũng khẳng định MLT là của Pina! 

Tôi không hề định viết về chuyện này thêm, nhưng hôm nay 10/7, một thành viên khác tham gia seminar nói trên có bài đăng trên trang mạng tiếng Việt của BBC cũng viết: “…đọc tận mắt bản chép lại công trình đầu tiên về CQN của Cụ Pina (đầu TK 17) trong cuốn sách cổ từ TK 18: "Manuductio ad Linguam Tunckinensem" (Sổ tay về Tiếng Tonkin)” (https://www.bbc.com/vietnamese/forum-44778837). Trong khi sự thật là ngoài những điều như nói ở trên, R. Jacques viết: “Bản viết tay này là một phần của tập xếp số 49/VI/8 của bộ sưu tập Jesuitas na Ásia”. 

Chữ Quốc ngữ và nghiên cứu lịch sử của nó là một vấn đề khoa học, nên cần phải hiểu và nói đúng sự thật, nhất là với những người viết và quan tâm đến nó. 

Vị đồng nghiệp BĐN, người đã gửi cho tôi Program của seminar nói trên than phiền với tôi rằng một vài trang mạng tiếng Việt còn đưa cả ảnh của Pina lên khi viết về ông và chữ Quốc ngữ, trong khi ông không hề để lại tấm ảnh nào. Song điều này xin được nói sau. Vị đông nghiệp đang nhắn tôi gửi mấy post trên cho ông. Tôi tin chắc ông cũng như tôi, sẽ rất buồn khi đọc được các comment trong đó.

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10216347079925711&set=a.10200814259654912.1073741826.1116095922&type=3&theater