Vua bếp Táo Quân ở vùng miền núi (ghi chép của Xuân Bách)

Bạn Xuân Bách là người Nùng Inh ở Lạng Sơn.

Nhân ngày 23 tháng Chạp hôm nay (20/1/2017), bạn có biên nhanh mấy dòng về Táo Quân.

Chép nguyên từ Fb XB về, cả ảnh cả văn.

---

"

CÚNG TÁO QUÂN

Ở đây mình lạm bàn về tục thờ Táo quân của người Tày, Nùng. Tất nhiên là mỗi nơi có 1 lệ riêng, không nơi nào giống nơi nào 100% nên tớ khoanh vùng luôn ở vùng Thất Khê. Quê tớ.

Vào bất cứ gia đình người Tày, Nùng nào ta đều thấy cơ bản có 4 ban thờ. Ban thờ ngoài cửa thờ phji nooc chàn, bàn thờ giữa nhà thờ tổ tiên (gọi là tàm/ thản cha sliên), bàn trong buồng thờ bà mụ (tàm/ thản va) và 1 cái ở bếp chính là thờ Táo Quân. Tiếng dân tộc ta gọi Táo Quân là Nàng Cháo. Nàng Cháo trông vậy thôi nhưng mà uy quyền hơi bị lớn nhé! Việc bé, việc to mà không thông qua Nàng Cháo là chết dở. Mo, Then về cúng cho nhà ai cũng đều phải vào cửa Nàng Cháo để chào hỏi đàng hoàng. Xét theo tên gọi thì ta thấy rõ là tục thờ Táo Quân của người Tày, Nùng ban đầu vốn là gắn với nữ tính, mẫu hệ. Vì Nàng <=> nữ. Sau này thì người ta vẫn cứ thừa nhận là 2 ông, 1 bà.

Bàn thờ Nàng Cháo rất đơn giản. Nhà nào giàu thì 1 bát nhang đặt trên bàn thờ cạnh bếp. Nhà nào khó khăn thì 1 cái ống tre cài trên vách. Nhưng dứt khoát là dưới bếp phải có ban thờ. 

Cái sự dứt khoát này đã trở thành mặc định nên mình đã từng rất ngạc nhiên khi thấy dưới vùng xuôi xuôi như tp Thái Nguyên thì rất ít nhà có bàn thờ Táo quân. Lạ ghê! Minh chứng là bà chủ xóm trọ mình (người Tày nhưng xuống tp Thái Nguyên định cư, các lễ thức cũng theo đa số) xây nhà từ năm 2007. Nhưng phải đến tận năm 2012, khi nhà làm then để nối số cho ông thì mới lập bàn thờ Táo Quân. 

Các lễ thức thờ Táo Quân.

Quê mình không có tục cúng 23 tháng Chạp. Mấy năm gần đây, do ảnh hưởng của truyền thông nên đã bắt đầu cúng 23 tháng Chạp và đi thả cá. Tuy không có ngày "truyền thống" riêng nhưng Táo Quân luôn có vị trí quan trọng trong tâm thức. Bất kể việc gì to nhỏ cũng đều phải thông qua Táo quân. Nhà có thịt con gà hay luộc cái bánh cũng đều phải tâu trình Táo Quân rồi muốn mần chi thì mần.

Thể hiện rõ nhất về tục thờ Táo quân có lẽ là tục dán giấy đỏ vào kiềng bếp ngày tất niên.

Ngoáy sang bên người Dao.

Do cũng ở với người Dao Lù Gang 1 thời gian nên mình biết được là trong các loại "miến" (ma) thì người Dao sợ nhất là Táo quân. Ai mà mạo phạm Táo quân là rất dễ bị "miến múa" (ma làm). Thế nên người Dao rất kiêng người lạ vào bếp nhà mình. Đặc biệt là kiêng mặc áo trắng và đùa nghịch trong bếp. Nếu vi phạm rất dễ bị "miến múa". Lúc ấy là phải giết gà tạ tội.

"