Câu chuyện chữ nghĩa : blog và báo

Vui ngày Chủ Nhật, thử đọc ngược thời gian, theo thứ tự dưới đây. 


1. Ngày 2/5/2015, Tuấn Công viết báo:

Một ngôi sao, một ao nước

02/05/2015 21:36

Tục ngữ Việt Nam dự đoán thời tiết có một câu rất lạ: “Một ngôi sao, một ao nước”.

Sách “Tục ngữ Việt Nam” (Nhóm Chu Xuân Diên - Lương Văn Đang - Phương Tri, NXB Khoa học Xã hội, 1975) ghi nhận câu tục ngữ này nhưng không giải thích, vì mục đích của sách chỉ là sưu tầm, tập hợp. Bởi vậy chúng ta không biết câu tục ngữ được nhóm tác giả hiểu như thế nào.

Các cuốn “Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam” (Vũ Dung - Vũ Thúy Anh - Vũ Quang Hào, NXB Văn hóa, 2000); “Giải nghĩa tục ngữ Việt Nam” (Nguyễn Cừ, NXB Văn học, 2012); “Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam” (GS Nguyễn Lân, NXB Văn hóa Thông tin tái bản nhiều lần) không thấy ghi nhận.

Sách “Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn Đức Dương, NXB Tổng hợp TP HCM, 2010) ghi nhận và giải thích như sau:

“Một ngôi sao một ao nước - Mỗi một ngôi sao hiện ra trên bầu trời đêm hôm trước (là điềm ngày mai trời sẽ trút xuống mặt đất) một ao đầy nước mưa”.

Thật kỳ lạ! Sao lại có chuyện ngược đời như vậy?

(Ảnh minh họa)

Theo kinh nghiệm dân gian, quy luật thời tiết đêm hôm trước bầu trời đầy sao là dấu hiệu ngày mai trời sẽ nắng: Đông sao thì nắng, vắng sao thì mưa; Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa; Trời sắp nắng sao tỏ, trời sắp mưa sao mờ. Tục ngữ dân tộc Tày cũng có câu: Nhiều sao trời nắng, sấm chớp trời sắp mưa.

Vậy, “Một ngôi sao một ao nước” được hiểu như thế nào? Theo chúng tôi không thể giải thích. Vì hình thức đúng của câu tục ngữ đang xét vốn là: “Một sao, ao nước”. “Một sao” nghĩa là không có ngôi sao nào. Vì chữ Hán “một” 沒 nghĩa Hán Việt có nghĩa là: không có, chìm mất, ẩn mất:

- Hán Việt tự điển (Thiều Chửu): “Một 沒 ① Chìm đắm, bị nước tràn ngập gọi là một. ② Chết, mất rồi, có khi viết là 歿. ③ Hết, như một thế 沒世 hết đời. ④ Không có, chế người không biết chữ gọi là một tự bi 沒字碑, ý nói trong lòng không có một chữ nào. ⑤ Mất tích, như mai một 埋沒 vùi mất, dẫn một 泯沒 tan mất...”.

- Từ điển Hán Việt (Trần Văn Chánh) lược trích: “Một 沒: Không, không có (một hữu 沒有) ① Chìm, lặn: một nhập thủy trung 沒入水中 Chìm xuống dưới nước;...③ Ẩn, mất: (xuất một 出沒 ẩn hiện”.

Nghĩa của từ “một” trong Hán văn là như vậy. Tuy vậy, trong ngôn ngữ hằng ngày, hoặc câu kết hợp Hán + Nôm, người ta có dùng “một” với nghĩa là không có, ẩn giấu, chìm lấp, mất không? Thưa là có:

- “Đại Nam quấc âm tự vị” (Huình Tịnh Paulus Của): “Một 歿. Chết, mất: (...) “Làm tờ một hạ: làm giấy khai về sự bị ăn trộm, ăn cướp, cho làng làm chứng”.

- “Việt Nam tự điển” (Hội Khai Trí Tiến Đức): “Một 沒 mất (không dùng một mình) một tích, mai một. Một thú: mất thú: đi chơi không có bạn thật là một thú”.

Như vậy: từ “một” trong câu tục ngữ “Một sao, ao nước” được hiểu: Nếu sao đêm bị mây đen che lấp hết thì ngày mai mưa to, ao chuôm đầy nước. Do người sưu tầm (hoặc do chính nhà ngữ học, nhà biên soạn từ điển) không rõ câu tục ngữ “Một sao, ao nước” là gì nên hiểu “một” (tính từ), thành “một” (số từ) và thêm ngôi cho “sao”: “Một ngôi sao, một ao nước”. Thế nhưng, câu tục ngữ chẳng những không dễ hiểu hơn mà càng trở nên bế tắc. Có lẽ bởi vậy mà nhiều nhà biên soạn từ điển thành ngữ, tục ngữ Việt Nam đã né tránh thu nhận, giải thích. Riêng nhà ngữ học Nguyễn Đức Dương đã “tự tin” đưa vào “Từ điển tục ngữ Việt” câu tục ngữ “thất bản” này và cố gắng giải thích theo cách hiểu của riêng mình, bất chấp quy luật của đất trời.

HOÀNG TUẤN CÔNG

2. Ngày 2/5/2015, blog của Tuấn Công:

02-05-2015

MỘT NGÔI SAO, HAY KHÔNG CÓ SAO?

Tục ngữ Việt Nam dự đoán thời tiết có một câu rất lạ: "Một ngôi sao, một ao nước".

Sách “Tục ngữ Việt Nam” (Nhóm Chu Xuân Diên-Lương Văn Đang-Phương Tri-NXBKhoa học xã hội-1975) ghi nhận câu tục ngữ này nhưng không giải thích, vì mục đích của sách chỉ là sưu tầm, tập hợp. Bởi vậy chúng ta không biết câu tục ngữ được nhóm tác giả hiểu như thế nào.

Các cuốn “Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam” (Vũ Dung-Vũ Thúy Anh-Vũ Quang Hào-NXB Văn hóa-2000); “Giải nghĩa tục ngữ Việt Nam” (Nguyễn Cừ-NXB Văn học-2012) "Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam" (GS Nguyễn Lân-NXB Văn hóa thông tin tái bản nhiều lần) không thấy ghi nhận.

Sách "Từ điển tục ngữ Việt"-Nguyễn Đức Dương-NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh-2010, ghi nhận và giải thích như sau:

"Một ngôi sao một ao nước-Mỗi một ngôi sao hiện ra trên bầu trời đêm hôm trước (là điềm ngày mai trời sẽ trút xuống mặt đất) một ao đầy nước mưa." 

     Thật kỳ lạ! Sao lại có chuyện ngược đời như vậy?

Theo kinh nghiệm dân gian, quy luật thời tiết đêm hôm trước bầu trời đầy sao là dấu hiệu ngày mai trời sẽ nắng: Đông sao thì nắng, vắng sao thì mưa; Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa; Trời sắp nắng sao tỏ, trời sắp mưa sao mờ. Tục ngữ dân tộc Tày cũng có câu: Nhiều sao trời nắng, sấm chớp trời sắp mưa-Lai đao lẻ đét, vạ miẻp ái phân (Từ điển thành ngữ, tục ngữ dân tộc Tày-NXB Văn hóa dân tộc-1996)

Vậy, "Một ngôi sao một ao nước" được hiểu như thế nào? Theo chúng tôi không thể giải thích. Vì hình thức đúng của câu tục ngữ đang xét vốn là: "Một sao, ao nước." "Một sao" nghĩa là không có ngôi sao nào. Vì “một” 沒nghĩa Hán Việt là không có, chìm mất, ẩn mất:

-Hán Việt tự điển-Thiều Chửu): “Một沒 ① Chìm đắm, bị nước tràn ngập gọi là một. ② Chết, mất rồi, có khi viết là 歿. ③ Hết, như một thế 沒世 hết đời.④ Không có, chế người không biết chữ gọi là một tự bi 沒字碑, ý nói trong lòng không có một chữ nào. ⑤ Mất tích, như mai một 埋沒 vùi mất, dẫn một 泯沒 tan mất, v.v.” 

- Từ điển Hán Việt -Trần Văn Chánh, lược trích: “Một 沒: Không, không có (một hữu 沒有) ① Chìm, lặn: một nhập thủy trung 沒入水中 Chìm xuống dưới nước;...③ Ẩn, mất: (xuất một 出沒 ẩn hiện.”

 Nghĩa của “một” trong Hán văn là như vậy. Thế nhưng trong ngôn ngữ hàng ngày, hoặc câu kết hợp Hán + Nôm, người ta có dùng “một” với nghĩa là không có, ẩn giấu, chìm lấp, mất  không ? Thưa là có:

- "Đại Nam quấc âm tự  vị"-Huình Tịnh Paulus Của : “Một 歿. Chết, mất: (...) “Làm tờ một hạ: làm giấy khai về sự bị ăn trộm, ăn cướp, cho làng làm chứng”.

- Việt Nam tự điển - Hội Khai Trí Tiến Đức: “Một 沒 mất (không dùng một mình) một tích, mai một. Một thú: mất thú: đi chơi không có bạn thật là một thú”.

Như vậy: từ “một” trong câu tục ngữ "Một sao, ao nước" được hiểu: Nếu sao đêm bị mây đen che lấp hết thì ngày mai mưa to, ao chuôm đầy nước. Do người sưu tầm (hoặc chính do Nhà ngữ học, Nhà biên soạn từ điển) không rõ câu tục ngữ “Một sao, ao nước” là gì nên hiểu “một” (tính từ), thành “một” (số từ) và thêm ngôi cho "sao": “Một ngôi sao, một ao nước". Thế nhưng, câu tục ngữ chẳng những không dễ hiểu hơn mà càng trở nên bế tắc. Có lẽ bởi vậy mà nhiều nhà biên soạn Từ điển thành ngữ, tục ngữ Việt Nam đã né tránh thu nhận, giải thích. Riêng Nhà ngữ học Nguyễn Đức Dương đã tự tin đưa vào "Từ điển tục ngữ Việt" câu tục ngữ "thất bản" này và cố gắng giải thích theo cách hiểu của riêng mình, bất chấp quy luật của đất trời.

                                                                        Hoàng Tuấn Công

http://tuancongthuphong.blogspot.jp/2015/05/mot-ngoi-sao-hay-khong-co-sao.html




3. Ngày 12/2/2014, blog Tư Duy:

WEDNESDAY, FEBRUARY 12, 2014

Mai một

Một mai mai một* người quân tử,

Luân thường đạo lý dễ làm sao!

Công danh theo đường Lã bất Vi

Tâm không, khó qua khỏi đại hạn

Phúc bé, bất hạnh tới quanh năm,

Lên chùa mua chuộc bày quỷ sứ

Bịt mắt Phật, che luôn cả Thánh

Nghĩ chắc năm này hanh thông cả

Quân tử lạc lõng chốn quan trường,

Bơ vơ một cõi chẳng ai hay

Biết để làm gì tên gàn dở,

Sẽ không ai thèm thương tiếc nữa.

Sách thánh hiền xưa theo Doanh Chính,

Chữ đâu còn sót đến ngày nay

Lạ gì thế thái với nhân tình,

Một mai mai một người quân tử.

*Một mai: chữ môm, nghĩa là sau này. Trong đó Một là số một. Mai là ngày hôm sau.

Mai một: chữ hán, nghĩa là chôn vùi, mất đi, lãng quên. Trong đó: Mai: chôn vùi, che lấp. Một: chìm, mất, lặn, không.

Nhân đọc bài của Chu Mộng Long nói về cuốn "Từ điển tục ngữ Việt của Nhà ngữ học Nguyễn Đức Dương, có viết: Thành ngữ, tục ngữ không dễ giải thích, mặc dù ta vẫn dùng (dùng đúng hoặc không ít trường hợp dùng tùy tiện, sai) trong nói năng, viết lách, chưa kể những khó khăn khi gặp nhiều thành ngữ, tục ngữ đã thành cổ ngữ, tử ngữ. Nhưng cách giải thích của tiến sĩ ngữ học Nguyễn Đức Dương (được các giáo sư, tiến sĩ tên tuổi ca ngợi, biểu dương mới lạ?) là không thể chấp nhận, đúng là “làm hỏng di sản tục ngữ”. . . .

. . . . .  Một ngôi sao một ao nước Mỗi một ngôi sao hiện ra trên bầu trời đêm hôm trước (là điềm ngày mai trời sẽ trút xuống mặt đất) một ao đầy nước mưa.

-Rất khó chấp nhận cách giải thích trên của Nguyễn Đức Dương. Bởi theo kinh nghiệm dân gian, nếu đêm hôm trước bầu trời đầy sao là dấu hiệu ngày mai trời sẽ không một gợn mây, nắng chang chang. Đâu có chuyện ngược đời, đêm hôm trước càng nhiều sao, ngày mai càng mưa lớn ?

Vậy, câu tục ngữ của Nhà ngữ học Nguyễn Đức Dương được hiểu như thế nào ? Nói như dân gian “đến trời cũng không thể hiểu nổi”. Bởi hình thức chính xác của câu tục ngữ là: Một sao, ao nước. Một sao nghĩa là không có ngôi sao nào.“Một” là từ Hán Việt có nghĩa như sau:

- “① Chìm đắm, bị nước tràn ngập gọi là một. ② Chết, mất rồi, có khi viết là 歿.③Hết, như một thế 沒世 hết đời. ||④ Không có, chế người không biết chữ gọi làmột tự bi 沒字碑 ý nói trong lòng không có một chữ nào. ⑤ Mất tích, như mai một埋沒 vùi mất, dẫn một 泯沒 tan mất, v.v.” (Hán Việt tự điển-Thiều Chửu).

- “Một 沒: Không, không có (một hữu 沒有)① Chìm, lặn: một nhập thủy trung 沒入水中 Chìm xuống dưới nước;…③ Ẩn, mất: (xuất một 出沒 ẩn hiện” (Từ điển Hán Việt - Trần Văn Chánh, lược trích)

Nghĩa của từ “một” trong Hán văn là như vậy. Thế nhưng trong ngôn ngữ hàng ngày, hoặc câu kết hợp Hán + Nôm, người ta có dùng “một” với nghĩa là không có, ẩn giấu, chìm lấp, mất không ? Thưa là có:

- Đại Nam quấc âm tự vị của Huỳnh Tịnh Paulus Của : “Một 歿. Chết, mất: (…)“Làm tờ một hạ: làm giấy khai về sự bị ăn trộm, ăn cướp, cho làng làm chứng”.

- Việt Nam tự điển - Hội Khai Trí Tiến Đức : “Một 沒 mất (không dùng một mình) một tích, mai một. Một thú: mất thú: đi chơi không có bạn thật là một thú”.

Kết luận: từ “một” trong câu tục ngữ Một sao, ao nước được hiểu là vắng, không có, chìm mất, ẩn mất. Tục ngữ dùng “một” với ý là sao trời bị chìm lấp, bị che lấp đi bởi mây đen. Một sao, ao nước được hiểu: Nếu sao đêm bị mây đen che lấp hết thì ngày mai mưa to, ao chuôm đầy nước. (Dị bản nhìn sao để đoán thời tiết:Đông sao thì nắng, vắng sao thì mưa; Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa).

Như vậy, do người sưu tầm (hoặc chính do Nhà ngữ học) không hiểu tục ngữ“Một sao, ao nước” là gì nên tự ý chữa “một” (tính từ), thành “một” (số từ) và thêm ngôi cho “sao”: “Một ngôi sao, một ao nước”. Thế nhưng tục ngữ chẳng những không dễ hiểu mà trở nên bế tắc về cách hiểu. Cuối cùng soạn giả từ điển giải thích theo kiểu ngược đời, bất chấp thực tế khách quan . . . .

http://khuongiuh.blogspot.jp/2014/02/mai-mot.html


4. Chưa viết.