Gióng mới kịp tắm, chứ chưa kịp ăn bún ốc và bánh tôm Hồ Tây

Chính ra mình muốn viết là Dóng.

Nhưng bây giờ, nhất loạt viết thành Gióng hết rồi.

Đến lúc nào đó, sẽ nói chuyện Dóng xơi món bún ốc và bánh tôm Hồ Tây.

Bây giờ, theo dòng thời sự, là chuyện Dóng nhảy xuống tắm ở đó thôi. Một thời được gọi là hồ Dâm Đàm.

Bài ở dưới là của Một Thế Giới.

---

PGS.TS Nguyễn Trí: Thánh Gióng đánh giặc xong nhảy xuống Hồ Tây tắm là đúng!

Đăng Bởi Một Thế Giới - 12:35 18-03-2015

Để trả lời đầy đủ những thắc mắc của một số phụ huynh và dư luận về chi tiết Thánh Gióng có tắm ở Hồ Tây trong cuốn sách “Tiếng Việt 5 – Tập 2” và “Hướng dẫn học Tiếng Việt 5 – Tập 2A”, xin đăng tải các tư liệu về Thánh Gióng tại thần tích làng Phù Đổng (Gia Lâm, HN) và đền Sóc (Phường Xuân Tảo, Bắc Từ Liêm, HN) do PGS.TS Nguyễn Trí - Chuyên gia giáo dục, nguyên Phó vụ trưởng Vụ Giáo viên, Bộ GD-ĐT cung cấp.

PGS.TS Nguyễn Trí cho biết, thần tích tại đền Thánh Gióng ở xã Phù Đổng – nơi có Lễ hội Đền Gióng đã được UNESSCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại có ghi chi tiết: …”Đánh xong trận ở Trâu Sơn và Hà Lỗ, Gióng cho ngựa phi đến bến Bồ Đề và dừng lại uống nước sông Hồng… Tiếp đó, Gióng lại phi ngựa vượt ngược lên Hồ Tây rồi buộc ngựa vào gốc đa bên bờ, nhảy xuống hồ tắm. Nơi này về sau được dân làng lập đền thờ cúng”…

Lễ hội đền Gióng ở làng Phù Đổng đã được UNESSCO công nhận là Di sản
văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2010

Ngôi đền được nhắc đến trong thần tích trên là đền Sóc, di tích lịch sử cấp Quốc gia, nay thuộc phường Xuân Tảo, quận Bắc Từ Liêm. Tại ngôi đền này, PGS.TS Nguyễn Trí cũng đã thu thập được tư liệu nói rõ việc Thánh Gióng đã dừng chân và tắm ở Hồ Tây. 

Trên tấm bia về lịch sử hình thành được đặt tại di tích đền Sóc có ghi rõ: “Giặc tan Gióng phi ngựa vượt sông Cái (sông Hồng) về phía Tây Hồ Tây buộc ngựa vào gốc cây trên đỉnh Gò Phượng Hoàng. Dân làng Cảo Động mang cơm cà dâng cho Gióng ăn. Ăn no Gióng xuống Hồ Tây tắm mát. Rồi phi ngựa thẳng về núi Vệ Linh, bỏ lại giáp trụ người ngựa bay về trời. Đó là ngày mồng chín tháng tư lịch trăng”.

Tấm bia Giới thiệu Di tích lịch sử đang đặt tại Đền Sóc (Xuân Tảo) cũng ghi rõ về chi tiêt Thánh Gióng có tắm mát ở Hồ Tây

“Như vậy, trong cả 2 thần tích trên đều có ghi Thánh Gióng đã tắm ở Hồ Tây. Cố nhà văn Nguyễn Đình Thi chắc chắn cũng đã nghiên cứu rất kỹ các tài liệu chép lại về Thánh Gióng còn lưu lại trong các thần tích và truyền thuyết trước khi viết cuốn “Sức sống của dân Việt Nam trong ca dao và cổ tích” năm 1944. Cuốn sách có đoạn văn đã được trích dẫn trong sách Tiếng Việt lớp 5 – Tập 2 và Hướng dẫn học Tiếng Việt lớp 5 – Tập 2A” – PGS.TS Nguyễn Trí khẳng định.  

Qua đây, PGS.TS Nguyễn Trí cũng đưa ra ý kiến của mình về những tranh cãi mấy ngày qua xung quanh chi tiết Thánh Gióng dừng chân tắm ở Hồ Tây. Theo ông, đây cũng là một lời nhắc nhở về tính dị bản của các tác phẩm dân gian nói chung và các truyền thuyết lịch sử nói riêng để khi sử dụng cần dẫn chứng rõ nguồn gốc tư liệu đã sưu tầm và các dị bản nếu có. 

“Đây cũng là những nguồn cung cấp cho các thầy cô thêm nhiều tư liệu thú vị khi giảng giải cho học sinh về truyền thuyết Thánh Gióng nói riêng và các truyền thuyết lịch sử nói chung. Đồng thời cũng giải tỏa cho các vị phụ huynh, các vị quản lý giáo dục và xã hội trước một câu hỏi đặt ra có phần hơi vội vã và không cần thiết” – PGS.TS Nguyễn Trí nói. 

Cư An

http://motthegioi.vn/khoa-hoc-giao-duc/tin-tuc-cong-nghe/pgsts-nguyen-tri-thanh-giong-danh-giac-xong-nhay-xuong-ho-tay-tam-la-dung-165328.html


---
Bổ sung 3 (19/3/2015): Các nhà giáo dục bình loạn.

Thứ năm, 19/3/2015 | 08:28 GMT+7

Các nhà sư phạm lên tiếng về trích dẫn 'Thánh Gióng tắm hồ'

Nhiều chuyên gia cho rằng, chi tiết Thánh Gióng tắm hồ là một dị bản được ghi chép ở nhiều đền, tuy nhiên với yêu cầu học sinh thay thế từ, liên kết câu thì không nên đưa đoạn trích vào sách giáo khoa.

Sau khi Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam giải thích về trích đoạn "Thánh Gióng đánh giặc xong nhảy xuống hồ Tây tắm" trong cuốn Hướng dẫn học Tiếng Việt lớp 5, nhiều chuyên gia bày tỏ sự đồng tình.

PGS Nguyễn Trí cho biết, thần tích tại đền Thánh Gióng ở xã Phù Đổng - nơi có lễ hội đền Gióng đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại có ghi chi tiết: “Đánh xong trận ở Trâu Sơn và Hà Lỗ, Gióng cho ngựa phi đến bến Bồ Đề và dừng lại uống nước sông Hồng… Tiếp đó, Gióng lại phi ngựa vượt ngược lên hồ Tây rồi buộc ngựa vào gốc đa bên bờ, nhảy xuống hồ tắm. Nơi này về sau được dân làng lập đền thờ cúng”.

Ngôi đền được nhắc đến trong thần tích trên là đền Sóc, di tích lịch sử cấp quốc gia, nay thuộc phường Xuân Tảo, quận Bắc Từ Liêm. Tại ngôi đền này, trên tấm bia ghi rõ: “Giặc tan Gióng phi ngựa vượt sông Cái (sông Hồng) về phía tây hồ Tây buộc ngựa vào gốc cây trên đỉnh Gò Phượng Hoàng. Dân làng Cảo Động mang cơm cà dâng cho Gióng ăn. Ăn no Gióng xuống hồ Tây tắm mát, rồi phi ngựa thẳng về núi Vệ Linh, bỏ lại giáp trụ người ngựa bay về trời. Đó là ngày mồng chín tháng tư lịch trăng”.

“Như vậy, trong cả 2 thần tích trên đều có ghi Thánh Gióng đã tắm ở hồ Tây. Cố nhà văn Nguyễn Đình Thi chắc chắn đã nghiên cứu rất kỹ các tài liệu chép lại về Thánh Gióng còn lưu lại trong các thần tích và truyền thuyết trước khi viết Sức sống của dân Việt Nam trong ca dao và cổ tích năm 1944”, PGS Nguyễn Trí khẳng định.

Theo ông, việc tranh cãi mấy ngày qua cũng là một lời nhắc nhở về tính dị bản của các tác phẩm dân gian nói chung và các truyền thuyết lịch sử nói riêng. Vì vậy, khi sử dụng cần dẫn chứng rõ nguồn gốc tư liệu đã sưu tầm và các dị bản nếu có. 

Đoạn trích trong sách giáo khoa lớp 5. Ảnh: Lê Hoàng.

PGS Nguyễn Hữu Hợp, giảng viên khoa Giáo dục tiểu học, ĐH Sư phạm Hà Nội cũng khẳng định, Thánh Gióng là nhân vật truyền thuyết chứ không phải lịch sử, vì vậy việc có dị bản là dễ hiểu. Nhưng vì nhân vật này đã in sâu trong tâm trí của người Việt Nam, được xem là tứ bất tử, là người thánh thiện, nên khi có bất cứ điều gì khác là dư luận phản đối.

"Nhân vật Thánh Gióng đã được tô hồng nên khi đọc thấy một điều gì đó khác là nhiều người lập tức phê phán. Như vậy, chúng ta có phải đang quá khắt khe?", thầy Hợp đặt câu hỏi.

Giảng viên khoa Giáo dục tiểu học cho rằng, trước yêu cầu dạy từ thì việc kết hợp dạy học trò trí tưởng tượng cũng là một đổi mới mà ngành giáo dục đang thực hiện. Học tích hợp, liên môn thế giới đã làm từ lâu, điều này rất tốt và cần phải nhân rộng. Tuy nhiên, các nhà viết sách cần rút kinh nghiệm, nên sử dụng những nội dung chính thống, tránh nội dung nhạy cảm, gây tranh cãi.

"Với yêu cầu luyện từ và câu cho học sinh lớp 5, có nhiều đoạn văn có thể sử dụng để khi đọc các em không bị phân tâm", thầy Hợp góp ý.

Đồng tình với thầy Hợp, thầy giáo Lê Phạm Hùng, nguyên giáo viên môn Văn trường THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam cho rằng mục đích của đoạn trích dẫn gây tranh cãi chỉ là để làm một bài tập yêu cầu thay thế từ/cụm từ. "Vậy thì có cần phải lấy dao mổ trâu để giết gà không?", thầy Hùng đặt câu hỏi.

Theo thầy giáo có nhiều kinh nghiệm dạy văn, nếu chỉ vì nội dung thay từ, liên kết câu thì không cần đến ví dụ như vậy. Hơn nữa, chi tiết Thánh Gióng tắm ở hồ Tây không phải phổ biến, nên khi đọc nhiều học sinh và phụ huynh sốc.

"Đáng lẽ dạy về ngữ pháp thì học sinh lại bị nội dung của đoạn trích làm lạc hướng. Điều này cho thấy một sai lầm từ những người biên soạn sách giáo khoa, thay vì biến khó thành dễ (dễ mà vẫn đạt được mục đích, vẫn bảo đảm tính khoa học) để dạy cho lứa tuổi nhi đồng thì các vị ấy lại biến dễ thành khó", thầy Hùng nhấn mạnh.

Về lý giải dùng đoạn trích để giúp học sinh phát huy trí tưởng tượng, theo thầy Hùng, như vậy là đầu Ngô mình Sở, vì yêu cầu của bài là dạy ngữ pháp, từ ngữ mà lại phát huy trí tưởng tượng là không được. Thầy kiến nghị nên chọn đoạn trích phù hợp với nội dung bài giảng và trình độ nhận thức của học sinh.

Thầy Hùng cũng góp ý những người viết đã trích không đầy đủ gây ra sự hiểu lầm. Thực ra phía trên đoạn trích có một so sánh khác, trong đó ông Nguyễn Đình Thi dẫn câu chuyện Hai Bà Trưng chết trận, sau đó nói rằng mình tưởng tượng câu chuyện về Thánh Gióng. Như vậy, ý ông nói rằng, người ta có thể tưởng tượng về những nhân vật đã được thần thánh hóa, để gần với sự thật hơn.

"Theo tôi, người viết nên đưa những gì dễ dạy, dễ học, dễ tiếp thu, chứ đừng đưa những ví dụ khó quá, để giáo viên không biết mình đang dạy từ, câu hay dạy trí tưởng tượng", thầy Hùng kiến nghị. 

Thiên Lâm - Hoàng Thùy

http://vnexpress.net/tin-tuc/giao-duc/cac-nha-su-pham-len-tieng-ve-trich-dan-thanh-giong-tam-ho-3159282.html




Bổ sung 2 (18/3/2015): Quan điểm của phía Bộ Giáo dục.

16/03/2015 23:31 GMT+7

Thánh Gióng tắm Hồ Tây, Bộ Giáo dục phản hồi

 - Trao đổi với VietNamNet tối 16/3, ông Phạm Ngọc Định, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Tiểu học cho biết, trong chiều 16/3, nhóm làm việc với các đại diện có liên quan  đã thảo luận về vấn đề mà các phụ huynh thắc mắc xung quanh ngữ liệu của cuốn sách hướng dẫn học tiếng Việt lớp 5.

TIN LIÊN QUAN

Sao cứ bắt trẻ con yêu Thánh Gióng như một ông thánh?

Thánh Gióng đánh giặc xong, ăn cơm rồi nhảy Hồ Tây tắm?

GS Nguyễn Minh Thuyết, chủ biên cuốn sách khẳng định đoạn văn trên là của nhà thơ Nguyễn Đình Thi và được trích dẫn đúng, không phải do nhóm biên soạn bịa ra.

Chi tiết trong sách hướng dẫn học Tiếng Việt lớp 5 tập 2A  “Thánh Gióng sau khi đánh giặc bị thương nặng, vẫn còn ăn một bữa cơm rồi nhảy xuống Hồ Tây tắm...” được trích dẫn từ tác phẩm "Sức sống của dân Việt Nam trong ca dao và cổ tích", của nhà thơ Nguyễn Đình Thi.

Nguyễn Đình Thi từng viết một số bài nghiên cứu về văn học dân gian như "Sức sống của nhân dân Việt Nam trong ca dao và cổ tích", "Nguyễn Du và Truyện Kiều", "Thời gian của Thánh Gióng"…

19 tuổi, Nguyễn Đình Thi đã in những cuốn sách luận về Niestze, Bergson. Năm 1944, khi 20 tuổi, ông viết bài “Sức sống của dân Việt Nam trong ca dao và cổ tích”.

Đoạn trích được các nhà biên soạn sách giáo khoa sử dụng làm ngữ liệu cho tài liệu "Hướng dẫn học Tiếng Việt lớp 5, tập 2A", một tài liệu thử nghiệm của mô hình "trường học mới Việt Nam" (Việt Nam Escuela Nueva, viết tắt là VNEN).

Mô hình này bắt đầu được thí điểm từ năm học 2012  2013, từ học sinh lớp 2. Đến năm học này (2014 - 2015) là năm học thứ 3 triển khai thí điểm, và là năm đầu tiên có lứa học sinh lớp 5 theo học.

Năm học 2014-2015, hơn 2.000 trường tiểu học trong cả nước (chiếm 10%) thực hiện dạy học theo mô hình này (trong đó, có gần 1.500 trường học thực hiện theo dự án và hơn 800 trường  tự nguyện nhân rộng toàn phần).

Theo mô hình VNEN, sách của học sinh là các tài liệu hướng dẫn học, được viết dưới dạng các hoạt động của học sinh (một mình, cặp đôi, làm việc nhóm,v.v...) và theo các mô-đun/bài/vấn đề/nội dung/kiến thức.

Ông Đặng Tự Ân, chuyên gia trưởng của mô hình giải thích: Theo mô hình truyền thống, học sinh có sách giáo khoa riêng; giáo viên có sách giáo viên riêng; giáo viên  giảng giải theo sách. Còn theo mô hình VNEN, tài liệu học tập được dùng chung cho học sinh, giáo viên và phụ huynh (hay còn gọi là tài liệu "3 trong 1"). Khi sử dụng tài liệu, giáo viên gợi mở, hỗ trợ học sinh tìm ra kiến thức. Theo mô hình truyền thống, học sinh chủ yếu ghi nhớ, luyện tập theo mẫu. Còn ở mô hình mới, học sinh học qua trải nghiệm, giao tiếp và phản hồi.

Với cách tiếp cận này, kiến thức cuối cùng của học sinh thu nhận được sẽ thông qua thảo luận nhóm với bạn, cùng sự hướng dẫn của giáo viên và tài liệu học tập.

Trao đổi với VietNamNet tối 16/3, ông Phạm Ngọc Định, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Tiểu học cho biết, trong chiều 16/3, nhóm làm việc với các đại diện có liên quan (Vụ Tiểu học, Nhà xuất bản Giáo dục, chủ biên viết sách) đã thảo luận về vấn đề mà các phụ huynh thắc mắc xung quanh ngữ liệu của cuốn sách. Ông Định nói sẽ cân nhắc và lắng nghe các góp ý hợp lý để điều chỉnh trong quá trình thí điểm mô hình.

TS Nguyễn Văn Tùng, Phó Tổng biên tập NXB Giáo dục Việt Nam, cho biết đơn vị này đang soạn câu trả lời chu đáo về mặt chuyên môn và sẽ gửi đến báo chí vào sáng 17/3.

Hạ Anh

http://vietnamnet.vn/vn/giao-duc/225967/thanh-giong-tam-ho-tay--bo-giao-duc-phan-hoi.html

Bổ sung 1 (18/3/2015): Ý kiến của Nguyễn Việt Hùng.

18/03/2015 10:11 GMT+7

Những đứa trẻ bao giờ thành Phù Đổng?

- Sau sự việc có nhiều cách hiểu khác nhau về chi tiết"Thánh Gióng tắm Hồ Tây" trong tài liệu học tập của học sinh lớp 5, VietNamNet nhận được bài viết của độc giả Nguyễn Việt Hùng, đang công tác tại Khoa Ngữ văn (Trường ĐH Sư phạm Hà Nội), đặt ra nhiều vấn đề đáng suy ngẫm. Dưới đây là nội dung bài viết.

NXB Giáo dục giải thích chuyện "Thánh Gióng tắm Hồ Tây"

Xuất xứ 'Thánh Gióng tắm ở Hồ Tây' của Nguyễn Đình Thi

Sao cứ bắt trẻ con yêu Thánh Gióng như một ông thánh?

Thánh Gióng đánh giặc xong, ăn cơm rồi nhảy Hồ Tây tắm?

Thêm một văn bản trong SGK được/bị xã hội đặt câu hỏi về tính xác thực, nguồn gốc, giá trị tư tưởng thẩm mĩ cuả nó. Xã hội, trong đó có học sinh, phụ huynh, các trí thức hay bất kì một người dân bình thường nào cũng có quyền chính đáng được tường minh các thông tin. Liên quan đến văn bản ở SGK Tiếng Việt lớp 5, người dân quan tâm đến 2 vấn đề:

1. Nguồn gốc xuất xứ của văn bản?

2. Tính giá trị, thẩm mĩ của văn bản đó? Liệu văn bản đó có phải là sự xuyên tạc hay làm lệch lạc suy nghĩ, tình cảm, ấn tượng của người học về hình tượng Thánh Gióng hay không?

Tiếc là tác giả SGK và NXB mới chỉ trả lời câu hỏi thứ nhất, thành ra đám đông cộng đồng, vốn đã có sẵn nhiều định kiến về sách và người làm sách, về giáo dục và người làm giáo dục càng chỉ trích mạnh mẽ. Chung quy lại, cũng bởi người Việt có một thói quen không tốt: đại khái-học hành đại khái, hiểu biết đại khái, đọc đại khái, kiến giải đại khái… Trên tinh thần đại khái đó, cá nhân tôi có vài ý kiến như sau:

1. Văn bản SGK TV5: nguồn gốc xuất xứ

Truyện Thánh Gióng được ghi chép trong nhiều công trình như Lĩnh Nam chích quái [tên là Truyện Đổng Thiên Vương] của Vũ Quỳnh- Kiều Phú (thế kỉ thứ XV), Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam của Nguyễn Đổng Chi… Đặc biệt, có nhiều truyện dân gian vùng trung châu Bắc Bộ kể về Gióng và các nhân vật liên quan đến Gióng (chươngĐất nước vùng trung châu kể chuyện ông Dóng, trong sách Người anh hùng làng Dóng, Nxb Khoa học và xã hội, Hà Nội, 1969). Như vậy, Gióng là hình tượng trung tâm, nổi bật trong hệ thống truyền thuyết anh hùng đánh giặc Ân và câu chuyện về cậu bé làng Phù Đổng cũng được truyền miệng và văn bản hóa sớm.

Văn bản tạo nên tranh luận của SGK Tiếng Việt lớp 5 nằm trong bài viết của Nguyễn Đình Thi“Sức sống của dân Việt Nam trong ca dao và cổ tích”, viết năm 1944. Sau bản Đề cương văn hóa của Trường Chinh (1943), văn nghệ sĩ đương thời tiếp nhận phương châm dân tộc, khoa học, đại chúng, lấy văn hóa văn nghệ làm vũ khí đấu tranh, góp phần giải phóng dân tộc: Ý nghĩa nhân sinh trong truyện cười (Đặng Thai Mai) Ý nghĩa tục ngữ, ca dao (Hoa Bằng), Văn chương bình dân là kho tài liệu quý giá (Dương Quảng Hàm)… Với phương châm đó, bài của Nguyễn Đình Thi cũng với mong muốn tìm trong vốn cổ những giá trị, những biểu tượng tiêu biểu cho tinh thần dân tộc, khơi dậy niềm tự hào, phấn khởi để tạo nên sức sống, sức chiến đấu cho cách mạng, giải phóng dân tộc.

Về mặt xuất xứ văn bản của Nguyễn Đình Thi, ở thời điểm 1944, bảnLĩnh Nam chích quái chưa được dịch ra quốc ngữ, cũng chưa có bản kể của Nguyễn Đổng Chi mà chúng ta rất quen thuộc hiện nay (Trong Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam) vì thế tôi cho rằng một “người Hà Nội” như Nguyễn Đình Thi đã được nghe kể từ trong dân gian những dị bản về truyện Thánh Gióng và ông đã ghi lại cảm nhận của mình theo những tư liệu dân gian đó.

Không biết có phải từ gợi ý/từ bài viết của ông không mà nhà nghiên cứu lỗi lạc Cao Huy Đỉnh với khát vọng đi tìm sử thi người Việt (Kinh) đã tìm đến với người anh hùng làng Gióng (hay Dóng như cách viết của CHĐ).

Tuy không tìm được bản anh hùng ca người Việt, nhưng kết quả của những chuyến điền dã thực địa, bằng một phương pháp làm việc khoa học, tận dụng các tư liệu phong phú của dân gian, Cao Huy Đỉnh đã phác họa thành công “Đất nước trung châu kể chuyện ông Dóng”.

Nhờ những trang viết của CHĐ, người đọc không chỉ biết đến Thánh Gióng qua bản kể phổ biến của Nguyễn Đổng Chi (dựa trên Lĩnh Nam chích quái) mà còn biết đến hàng chục dị bản về Gióng; rằng không chỉ có Gióng đánh giặc Ân mà còn hàng trăm anh hùng vùng trung châu yêu nước, đứng lên đánh giặc (Lí Tiến, hai anh em ở Hà Lỗ - Hà Phong, Đông Anh; ông Trấn Quốc ở Phù Đổng; hai anh em sinh đôi ở Võ Giàng – Quế Võ…) [CHĐ, tr204-206, tr215].

Truyện về ông Gióng phổ biến cả cùng tam giác trung châu Sóc Sơn – Núi Trâu – Phù Đổng, dọc theo 3 con sông (Hồng – Đuống – Cầu). Chiến công hành trạng của Gióng không chỉ đánh giặc Ân, cởi bỏ giáp bay về trời mà Gióng còn qua nhiều làng quê khác, để lại dấu chân ngựa, nơi xuất quân (Phù Đổng), dấu ấn trận địa (Núi Trâu, làng Cháy), nơi buộc ngựa (làng Cựu Tự), nơi Gióng xuống uống nước (Bồ Đề), nơi ông dừng chân nghỉ, ăn cơm nắm, tắm và quên khúc roi sắt (làng Cáo)…

Sau này Trần Quốc Vượng – Vũ Tuấn Sán (Hà Nội nghìn xưa, 1975), Bùi Văn Nguyên – Vũ Tuấn Sán – Chu Hà (Truyền thuyết ven Hồ Tây, 1975, tr24) cũng đều nhắc đến truyện Gióng ở làng Xuân Tảo (Cáo Đỉnh, nay là Xuân Đỉnh). Phong phú hơn, Phan Huy Đông còn tìm thấy truyện ở làng núi Y Sơn, nơi chôn áo của Thánh Gióng (Bốn con sông đất Việt – sự tích và giai thoại, 2001)…

Như vậy, xét về mặt tư liệu, ông Nguyễn Đình Thi không có gì sai trong việc viết như vậy về Gióng.Việc có những văn bản (dị bản, bản kể) truyền miệng trong dân gian như vậy là đúng với quy luật hình thành và tồn tại của văn học/bằng phương thức truyền miệng (oral literature).

Tương tự như Gióng, những truyện về Sơn Tinh ở vùng Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hà Tây cũng hết sức đa dạng, bên cạnh một bản Sơn Tinh – Thủy Tinh quen thuộc với chúng ta: Sơn Tinh dạy dân tìm ra lửa, dạy dân cấy lúa, đánh cá, ăn gỏi, bẫy thú, ca hát…

Ở đây, chúng ta mắc phải một số định kiến: định kiến về việc tác phẩm ra đời là sự nhất thành bất biến. Đó là lối tư duy về văn học viết, tư duy về sáng tác của trí thức, của bác học. Một sáng tác dân gian không có tính cố định, nó luôn vận động trong không gian và thời gian, chịu sự tác động của tập thể nhân dân với những nhu cầu thẩm mĩ, nhu cầu sáng tạo. Văn bản này cũng không phải sáng tạo văn học của Nguyễn Đình Thi, mà là nhà văn đã ghi chép, thuật lại từ những tư liệu dân gian.

Từ đó có thể thấy việc tác giả SGK Tiếng Việt 5 lựa chọn ngữ liệu từ bài viết của Nguyễn Đình Thi không có gì sai. Tuy nhiên, người làm sách có một chút thiếu sót: Cần phải chú thích, vài dòng đơn giản thôi (Giả dụ như này: Trích từ bài viết “…” của NĐT, ông dựa trên các dị bản truyền miệng về Thánh Gióng để cảm nhận như vậy)

2. Giá trị nội dung, tư tưởng của dị bản về Thánh Gióng

Như trên đã cung cấp, bạn đọc có thể tìm công trình của Cao Huy Đỉnh để thấy sự diễn hóa của hình tượng/biểu tượng Gióng trong lịch sử văn học nghệ thuật nước nhà: từ dân gian đến bác học, từ thần thoại – truyền thuyết đến diễn ca lịch sử; từ văn bản đến diễn xướng…

Vấn đề chúng tôi quan tâm và đưa ra kiến giải là: Tại sao lại có nhiều dị bản như thế? Vai trò của các dị bản đó như thế nào?Nhận định, thẩm định của nhà nghiên cứu/bạn đọc ra sao?

Văn học dân gian có đặc trưng cơ bản nhất là tính truyền miệng.Truyền miệng tạo ra dị bản. Thể loại truyền thuyết lại có tính địa phương (xem Kiều Thu Hoạch – Tổng tập VHDG người Việt, tập 4, 2004), với tâm lí “chuông làng nào làng ấy đánh, thánh làng nào làng ấy thờ”, người dân có nhu cầu tôn vinh, thờ phụng các vị anh hùng để bảo trợ cho cuộc sống của cộng đồng – tín ngưỡng thành hoàng. Nhưng không phải làng nào cũng có thể sinh ra các vị anh hùng, vì vậy cư dân tại làng này dễ dàng tạo ra “cái cớ” để thờ phụng các vị anh hùng bằng việc sáng tạo các sự tích liên quan đến các nhân vật đó. Nhân vật càng thiêng liêng, có vị trí cao trong thần điện (pateon) thì càng có sức lan tỏa và quá trình địa phương hóa càng diễn ra mạnh mẽ (Sơn Tinh, Thánh Gióng, Chử Đồng Tử, Liễu Hạnh – Tứ bất tử được thờ phụng phổ biến nhất ở các làng Bắc Bộ).

Bên cạnh đó, việc sáng tạo hình tượng người anh hùng với nhiều chiến công, sự tích đã đáp ứng nhu cầu của cộng đồng về một người anh hùng đại diện cho tất cả các phương diện đời sống, thỏa mãn đời sống vật chất, tinh thần, tâm linh của cộng đồng.

Vì thế người dân vùng tam giác trung châu gắn người anh hùng làng Gióng tham gia sự sáng tạo, để lại dấu ấn ở tất cả sự vật, hiện tượng xung quanh. Bất kì địa danh, đồi núi, sông ngòi… gắn với người anh hùng cũng là cách để cộng đồng tôn vinh địa phương, nâng tầm địa phương với chiến công, kì tích của nhân vật đó.

Xét về loại hình học dân gian, người anh hùng sau khi đánh giặc xong xuống sông tắm, đi ra sông, đi xuống hồ nước rồi hóa thân… là một mô-típ phổ biến.

Gần như toàn bộ truyên thuyết thời Hùng Vương đều có mô-típ này (xem Tổng tập, tập 4). Mô-típ hóa thân của nhân vật nằm trong mối tương quan với mô-típ sinh ra kì lạ: nhân vật sinh ra từ đâu sẽ trở về đó, đến từ thế giới kì ảo sẽ hóa thân trở về thế giới kì ảo sau khi đã hoàn thành sứ mệnh. Hơn nữa những chi tiết như Gióng ngồi ăn cơm nắm, uống nước múc từ lá sen, trò chuyện với đám trẻ chăn trâu… không làm nghèo đi hình tượng Gióng. Trái lại, hình tượng người anh hùng càng trở nên thân quen, gần gũi, đời thường, là người anh hùng trong mong ước, trong tâm tưởng, trong hình dung của cộng đồng.

3. Sách – Giáo dục và ứng xử của xã hội

Một chi tiết rất nhỏ nhưng xã hội và truyền thông của xã hội đã đẩy lên đến mức ồn ào không cần thiết.

Chúng tôi mạo muội có mấy đề nghị như sau:

(1) Với Nxb và người làm sách: Cần chọn lọc văn bản kĩ lưỡng, cẩn trọng. Cần chú thích nguồn, giải thích rõ ràng vì SGK không chỉ cho con trẻ, nó còn là công trình khoa học mà các thế hệ trí thức, cộng đồng soi vào. Nếu chú thích quá dài, tăng dung lượng thì có thể thêm các bản chỉ dẫn (index) đính kèm, hoặc đưa lên mạng giúp người đọc tra cứu.

(2) Với cộng đồng/bạn đọc

Trước hết hãy lắng nghe, đừng vội phán xét. Lấy tinh thần xây dựng, vì giá trị tốt đẹp của sách/của giáo dục đem lại cho chúng ta và con em chúng ta.

Trong khi chúng ta đang muốn bỏ thói quen tô vẽ, đọc chép, làm theo khuôn mẫu, chúng ta đang nỗ lực từng bước để tạo ra thế hệ mới có tính tự chủ, biết suy nghĩ bằng cái đầu của mình, biết bước đi những con đường mới, để có chăng khác với nhiều thứ chúng ta đang dùng, đang làm.

Vậy mà qua sự việc này thì tôi lại thấy: chúng ta quá quen với lối mòn, quá quen với định kiến. So với Nguyễn Đình Thi hơn nửa thế kỉ trước, và xa hơn là tổ tiên mấy nghìn năm trước đã biết đến sự sáng tạo và tiếp nhận (dĩ nhiên rồi) những cái mới và sự đa dạng.

Tôi lại chợt nhớ lại bài học mà con trẻ đang học được qua một truyện dịch “Thật dễ dàng để chấp nhận và yêu thương một kẻ nào đó giống mình, nhưng để yêu thương ai đó khác mình thực sự rất khó khăn” (Truyện con mèo dạy hải âu bay”)

Khó chấp nhận một cái khác, trong khi cái khác biệt đó chưa biết đúng/sai, tốt/xấu ra sao thì không thể thay đổi cách nghĩ, cách làm.

Cứ như vậy, đến bao giờ những ĐỨA TRẺ hóa thân thành PHÙ ĐỔNG?

• Nguyễn Việt Hùng(Khoa Ngữ văn – Trường ĐHSP Hà Nội)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Cao Huy Đỉnh (2003); Tác phẩm được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, Nxb KHXH, H

2. Phan Huy Đông (2001), Bốn con sông đất Việt, sự tích và giai thoại,Nxb Văn hóa thông tin, H

3. Kiều Thu Hoạch (2004), Tổng tập văn học dân gian người Việt, Nxb KHXH, H

4. Trần Gia Linh (2014), Nghiên cứu tư liệu lí luận văn hóa dân gian Việt Nam, Nxb Văn hóa thông tin, H

5. Bùi Văn Nguyên – Vũ Tuấn Sán – Chu Hà (1975), Truyền thuyết ven Hồ Tây, 1975, tr24

6. Tạ Chí Đại Trường (2006), Thần người và đất Việt, Nxb Văn hóa thông tin, H

7. Trần Lê Sáng (cb,1994), Tổng tập văn học Việt Nam, 3b, Nxb KHXH, H

8. Trần Quốc Vượng, Vũ Tuấn Sán (1975): Hà Nội nghìn xưa, Sở VHTT HN

http://vietnamnet.vn/vn/giao-duc/226202/nhung-dua-tre-bao-gio-thanh-phu-dong-.html