Là Tạ Chí Đại Trường mà không phải Đào Duy Anh (lời kể của con trai học giả họ Đào)

Câu chuyện dưới đây có liên quan đến 4 học giả, mà ba vị thì là người Việt Nam, còn một vị là người Nhật Bản. Chuyện do chính con trai học giả Đào Duy Anh (tức cụ Đào Hùng) kể lại. Và nhiều người đã nghe cùng một lúc. 

Thời điểm kể là cách nay vài năm (tôi sẽ kiểm tra lại sau, vì còn giữ ảnh chụp lúc đó). Địa điểm kể là Hà Nội. Lần ấy, tôi ghé qua trước giờ đi Tây Bắc (hành lí đã sắp sẵn để ở cửa, tranh thủ phi lên). Vội vã tới nghe chừng độ chưa đến một tiếng gì đó, rồi lại vội vã phi về, và đi luôn. Không có điều kiện để hàn huyên với cụ Tạ (có một đàn anh họ Tạ khác chứng kiến sự vội vã lúc đó của tôi).

Câu chuyện cụ Đào Hùng kể như sau.

1. Thời sau Đổi Mới, một nhà sử học Nhật Bản là cụ Tsuboi đến Việt Nam. 

Mở ngoặc: về cụ Tsuboi này, tôi đã kể ở đâu đó trong một entry trên blog, về việc cụ ra tranh cử ở Bắc Hải Đạo, nhưng bị thất bại cả hai lần, mà hình như đều là giảng giải về tư tưởng Hồ Chí Minh khi tranh cử (chuyện do một người bạn là học trò của Tsuboi kể lại, mà sau này, có thấy báo chí Nhật Bản đưa tin thật - cũng để tìm lại tư liệu cũ sau). Cuốn sách của Tsuboi đã được dịch ra tiếng Việt từ khá lâu trước đây.

2. Cụ Đào Hùng có làm việc với cụ Tsuboi. Có giúp cụ ấy trong công việc.

3. Một lần, cụ Tsuboi ngỏ ý với cụ Đào Hùng, đại ý: tôi muốn viết chân dung một nhà sử học Việt Nam tiêu biểu, và nhờ anh (cụ Đào Hùng) giới thiệu hay phát biểu gì đó.

4. Cụ Đào Hùng giới thiệu luôn cụ Đào Duy Anh (đại ý bảo: anh có thể viết về ông cụ nhà tôi, tôi vẫn còn nhiều tư liệu về ông cụ).

5. Nhưng, cụ Tsuboi bảo: tôi muốn viết về một nhà sử học khác cơ, là ông Tạ Chí Đại Trường.

6. Cụ Đào Hùng nói: đến lúc đó, nghe Tsuboi nói về Tạ Chí Đại Trường, mà tôi còn chưa biết ông ấy là ai. Nên sau này phải đi tìm sách của TCĐT để đọc.

Đó là câu chuyện cụ Đào Hùng kể lại, cho cụ Tạ Chí Đại Trường nghe trực tiếp. Và rất nhiều người đã nghe câu chuyện ấy. Một người trong đó là tôi.