Xin lỗi cụ Nguyễn (tổng đốc Thái Bình vào năm 1939) : Chúng tôi nhầm vài chữ

Lỗi này thuộc về cá nhân tôi. Bởi tôi là người trực tiếp viết lại bài văn bia đã soạn năm 1939 của cụ, mà nay, đã được dựng lại trước đền thờ cụ Doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ (khánh thành vào tháng 10 năm 2011). 

Xin trình bày khái lược quá trình với cụ như sau.

1. Bia ngày trước của cụ, để tưởng nhớ Nguyễn Công Trứ, được dựng vào tháng 2 năm 1939. Vật liệu bia lúc đó, bất ngờ là: cụ cho xây bằng gạch, rồi trát xi măng hai bên. Hai mặt bia trát xi măng ấy, cụ đều cho khắc chữ, là bài văn bia do chính tay cụ soạn. Một mặt là Hán văn (chính tay cụ thảo ra), một mặt là Quốc ngữ (lại do chính tay cụ tự dịch ra).

Tổng đốc, tức ngang chức Chủ tịch tỉnh hiện nay, mà là tay văn học đáng nể. Một ngày đi kinh lí, viết luôn một bài văn bia bằng chữ Hán, rồi cũng tại chỗ tự đem dịch ra quốc ngữ ngay.

Hiện tình bây giờ, không ở đâu có được quan đầu tỉnh như cụ.

2. Bia ngày trước của cụ được xây trong nhà bia ở giữa hồ. Thời nhỏ, tôi đi qua, đúng lúc bài trừ mê tín dị đoan, chỉ thấy cái nhà bia rêu phong tàn tạ ở giữa hồ. Không có cách nào để ra xem được.

Nhà bia cũ , chắc là chụp trước năm 2010 hay đại khái thế, chứ ngày xưa thì chỗ này rất hoang vu

3. Bẵng đi đến cả mấy chục năm, tính từ lúc tôi mới chỉ lên mười tha thẩn chơi bên hồ nước có nhà bia với bờ xung quanh là những hàng cây xấu hổ. Đến các năm 2009-2011, nhà bia và các hạng mục khác được tu sửa, nay đã có một cơ ngơi bề thế chưa từng có.

4. Tôi chỉ góp sức bằng việc soạn bài văn bia 4 mặt bằng đá xanh Thanh Hóa hiện đang ở trong nhà bia giữa hồ.

Nhà bia hiện nay (nước trong hồ hơi cạn)

5. Mẫu bia 4 mặt khổ lớn là do tôi cung cấp. Thợ đá Thanh Hóa làm gần được như mẫu.

Bổ sung một cái hình về nhà bia hiện nay (lấy từ ghi chép của người bình thường cho chân thực)

6. Văn bia 4 mặt là do tôi soạn. Trong 4 mặt bia đó, tôi có chép lại bản quốc ngữ bài văn bia mà cụ đã soạn năm 1939.

7. Để chép lại bài văn bia của cụ tôi dựa vào ảnh chụp nhà bia cũ và hai mặt tấm bia cũ. Bia đã hư hại trầm trọng, ảnh không giúp ích được gì mấy. Sau lại nhờ có bản chép lại của các cụ trong làng. Nhưng cũng là bản chép không hoàn chỉnh, khuyết nhiều chỗ (có thể khi chép thì tình trạng văn bản cũng đã khuyết như vậy).

8. Do vậy, tôi phải điều tra thêm tư liệu bằng nguồn khác, để bổ sung. Cuối cùng, ra được bản nháp của 4 mặt bia, trong đó có bản chép lại bài bia của cụ.

9. Bản nháp đó đã được in ra giấy khổ lớn, treo ở địa phương (trung tâm là chỗ khu tưởng niệm bây giờ - đối diện với nhà bia hiện nay), mong nhận được ý kiến của nhân dân và người hiểu biết tại địa phương.

10. Sau nhiều ngày trưng cầu dân ý như vậy, có ý kiến của một vài bô lão, nhưng chỉ về một chữ thôi. Chúng tôi đã suy nghĩ, và đã sửa lại một chữ đó, đúng theo ý kiến các cụ.

11. Qua hết các chuẩn bị như vậy, thì tốp thợ đá Thanh Hóa mới bắt đầu thực hiện công việc. Công việc của thợ đá xong, họ phải rất thông minh mới chuyển được tấm bia nặng chừng ấy từ bờ ra đến vị trí nhà bia ở giữa hồ như hiện nay.

12. Tuy đã hết sức cẩn trọng như vậy, nhưng do hạn chế về tư liệu gốc, chúng tôi đã để nhầm một vài chữ trong bài minh của cụ. Tức là bài thơ ở cuối bài văn bia.

Đại khái, thì chúng tôi đã cho thợ khắc thành thế này:

Văn bản của năm 2011

Nhưng gần đây, nhận được một bản in đúng vào năm 1939 của bài văn bia ấy, chúng tôi thấy nó vốn là thế này:

Văn bản in trên giấy của năm 1939 (tôi sưu tầm được vào năm 2013)

13. Nhưng thật ra, ngay bản in của năm 1939 cũng có lỗi ! Cụ có linh thiêng mong cụ chứng giám (chẳng hạn "ba xanh" thật ra phải là "bia xanh", "điều lâu dài" cũng không đúng).

Bởi vậy, mong cụ đại xá cho cái lỗi trên của chúng tôi. Công việc của chúng tôi vẫn chưa kết thúc.